Stel je voor: we leven in de toekomst. De Deltawerken hebben lang weerstand kunnen bieden tegen het wassende water, maar grote delen van Zeeland liggen inmiddels ruim onder de zeespiegel. Het niveau van de zee is steeds verder gestegen en de toestand is onhoudbaar. Er is weinig tijd om het culturele erfgoed in dit gebied te redden. Wat kunnen we nog aanpassen of verplaatsen? En wat moeten we laten gaan?
Workshop 14
Wat doen we met cultureel erfgoed als Zeeland onderloopt?
Door: Gertjan de Boer, Eva Stegmeijer, Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed en Hilde Roothart, Rijkswaterstaat
Eva Stegmeijer en Gertjan de Boer zijn werkzaam op het gebied van erfgoed en klimaat bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Ze hebben op alle tafels in het Strikkershuis een bordspel van papier neergelegd dat ‘Triage Zeeland’ heet. Triage is een medische term. Wie help je het eerst als de slachtoffers van een ernstig ongeluk binnen worden gebracht? Bij dit spel kunnen de deelnemers kiezen: cultureel erfgoed verlaten, digitaliseren, aanpassen of verplaatsen (klein of groot).
De deelnemers krijgen wat geld, menskracht en materieel, maar de beschikbare middelen zijn beperkt waardoor ze voor moeilijke keuzes komen te staan. Niet al het erfgoed kan worden behouden. Voordat het spel begint worden de rollen verdeeld. In elke groep bepalen een bewoner van Zierikzee, een ondernemer in het toerisme, een bestuurder van de provincie Zeeland, een nationaal erfgoedexpert en een ingenieur waar de middelen aan worden besteed.
Erfgoed in Zeeland
Erfgoed in Zeeland, waar moet je dan aan denken? Stegmeijer heeft 20 bijzondere erfgoedlocaties en -objecten uitgekozen die met huisjes van het Monopolyspel worden geplaatst op de kaart van Zeeland. De abdij van Middelburg, de oude haven van Veere, de vuurtoren van Westkapelle en de Plompe Toren van Burgh-Haamstede, maar ook Dansschool Kramer in Zierikzee, de Zeelandbrug, het stadhuis van Terneuzen en boterbabbelaars van suikerbakker J.B. Diesch in Middelburg staan op deze kaart.
Voor de workshopleiders is het boeiend om te zien hoe de groepen hun strategie bepalen. Maken ze een afweging voor elk erfgoedobject of kiezen ze voor een grootschalige, ingrijpende maatregel? Letten ze op de landschappelijke verschillen tussen Schouwen-Duiveland, Walcheren, Zeeuws-Vlaanderen en de andere eilanden? Of houden ze eerder rekening met de cultuur en geschiedenis van de provincie?
Terwijl het spel wordt gespeeld, wordt duidelijk dat de belangen van de spelers flink uiteen kunnen lopen. Bovendien zijn allerlei benaderingen mogelijk. De ene groep bespreekt vooral wat de 20 erfgoederen zijn en waarom ze waardevol zijn. Hun opgave is hier: wat willen we behouden? Een andere groep is druk bezig met het verdelen van het geld, de menskracht en het materieel. De keuze wordt bepaald door de vraag: wat kunnen we aanpassen of verplaatsen?
Wat blijkt tijdens de bespreking? Sommige deelnemers aan het spel hebben Zeeland weleens voor familiebezoek of als toerist bezocht en kennen de bouwwerken. Anderen kennen de objecten eerder van horen zeggen. Maar de Zeelandbrug zijn ze nooit overgestoken en het Watersnoodmuseum hebben ze nooit bezocht. Hun triage is rationeler dan die van andere deelnemers.
Tijden van klimaatverandering
Verlaten, is dat nog een optie? Jawel, vindt een deelnemer. Denk aan de waarde van ondergelopen land of een getijdegebied voor een horecaondernemer en een natuurliefhebber. ‘Het spel dat Stegmeijer bedacht, sluit goed aan bij het themanummer van de Lichtkogel over cultureel erfgoed, dat vandaag op de Kraaiennestdag is uitgekomen.’, zegt Hilde Roothart, projectleider van de Lichtkogel bij Rijkswaterstaat. ‘Hierbij nodig ik iedereen uit om het themanummer mee te nemen en meer te lezen over de bedreigingen en kansen van cultureel erfgoed in tijden van klimaatverandering.’
Haiku Hans Gommer
Stadscomedian Hans Gommer kwam in zijn afsluiting terug op erfgoed en klimaat, met een mooie Haiku, zeker ook passend bij deze workshop:
Erfgoed draagt verhalen
Klimaat golven komen snel
RWS houdt grens
