2023 in vogelvlucht

Dat het klimaat verandert, was ook in 2023 merkbaar aan de grilligheid van het weer. Op het ene moment zag Rijkswaterstaat zich genoodzaakt in te spelen op droogte. En op andere momenten was er juist een teveel aan water. Vooral in december kampten ons rivierengebied en grote meren met dreigende overstromingen en wateroverlast. Uiteindelijk werd 2023 het natste en warmste jaar ooit gemeten.  

Als gevolg van de effecten van storm Pia gingen halverwege december alle waterkeringen dicht. In de periode daarna veroorzaakte heftige regenval - en daardoor hoge rivierwaterafvoer - wateroverlast en dreigende overstromingen. Samen met andere waterbeheerders en de veiligheidsregio’s konden we dat in goede banen leiden. 

Ruimte voor de rivieren

Dat een watercrisis in het rivierengebied is uitgebleven, is ook te danken aan de ruimte die de rivieren hebben gekregen. In september 2023 werd de aanleg van de IJsseldelta afgerond en het project Krib- en oeververlaging Pannerdensch Kanaal opgeleverd. Beide projecten leidden eind 2023 al direct tot een veiliger rivierengebied. 

Volgens de scenario’s van het KNMI verandert het klimaat nog een flinke tijd door. De komende decennia moeten dus nog meer dijken, waterkeringen en dammen worden versterkt. Klimaatadaptatie is daarom een belangrijk focuspunt voor onze organisatieontwikkeling. 

Europese Kaderrichtlijn Water

De kwaliteit van de meeste rivieren, kanalen, meren en plassen in Nederland laat te wensen over. Ook in 2023 voldeden ze lang niet overal aan de waterkwaliteitsnormen van de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW). Rijkswaterstaat stelde in 2023 een programma op om de maatregelen die voor de rijkswateren nodig zijn toch voor de deadline van eind 2027 uitgevoerd te krijgen. Met deze aanpak kunnen we snel bijsturen als stappen niet het benodigde effect hebben. Om de KRW-maatregelen goed en tijdig te kunnen realiseren is ook de samenwerking met andere waterbeheerders essentieel. 

Aanleggen, vervangen en renoveren

Sinds enkele jaren werkt Rijkswaterstaat intensief aan het vervangen en renoveren van de vele snel verouderende bruggen, tunnels, sluizen en viaducten in het hoofdwegennet. Toch kwam deze zogenoemde Instandhoudingsopgave ook in 2023 niet overal even goed van de grond. Vooral onzekerheden over het stikstofvraagstuk en de beschikbaarheid van voldoende budget voor de aanpak spelen ons parten. Ook krapte op de arbeidsmarkt en problemen met de levering van materialen maakten dat het uitvoeringstempo van projecten achterloopt bij de ambities. In 2023 lagen vooral veel wegenprojecten stil en het aantal projecten dat vertraging oploopt, nam toe en het effect van uitgesteld onderhoud werd zichtbaarder en merkbaarder op alle netwerken. 

Intussen werkten we met het programma Assetmanagement 2.0 in 2023 intensief door aan een steeds betere regie en een steeds krachtigere en efficiëntere aanpak van de Instandhoudingsopgave. 

Accent op onderhoud

Toch zijn in 2023 belangrijke nuttige stappen gezet om Nederland ook in de toekomst bereikbaar te houden. Zo maakten we bijvoorbeeld afspraken over de manier waarop de instandhoudingsopgave tot eind 2030 wordt aangepakt. In die periode groeit de productieomzet van de opgave namelijk van 2 naar 3 miljard euro per jaar. Maar het beschikbare budget is onvoldoende om de kosten van al het nodige onderhoud te dekken. In juni 2023 heeft minister Harbers van Infrastructuur en Waterstaat daarom besloten 17 wegen- en vaarwegenprojecten uit te stellen, tot daarvoor wel voldoende financiële middelen, capaciteit en stikstofruimte zijn. Het budget dat wel beschikbaar is, wordt voorlopig vooral ingezet voor het onderhoud van wegen, spoortrajecten, waterwerken en vaarwegen. 

Basiskwaliteit

In 2023 is ook een basiskwaliteitsniveau (BKN) voor onze infrastructuur vastgesteld. Dat beschrijft de veiligheid- en kwaliteitseisen waaraan een weg, vaarweg of waterwerk van nu af aan minimaal moet voldoen. Dat maakt het voor Rijkswaterstaat makkelijker om de instandhouding van de infrastructuur te plannen en prioriteiten te stellen. Waar de veiligheid en de beschikbaarheid van infrastructuur niet in het geding zijn, kan aan de hand van de BKN-criteria ook geld worden bespaard. Op het hoofdwegennet kunnen we bijvoorbeeld bezuinigen op groenbeheer, verkeersmanagement en verlichting. 

Vitale infrasector

De infrastructuuropgaven van ons land zijn de komende decennia groot. De aanpak ervan vraagt om goede samenwerking tussen alle betrokken partijen. Sinds 2020 werkt Rijkswaterstaat daarom samen met het bedrijfsleven aan een transitieproces met de titel ‘Op weg naar een vitale infrasector’. Het doel ervan is een infrasector die duurzaam, innovatief en financieel gezond is en waarin projectrisico’s goed worden beheerst en verdeeld. De veranderingen vinden plaats door samen met de markt te experimenteren, leren en ontwikkelen tijdens de voorbereiding en de uitvoering van concrete projecten. Tot eind 2023 had het transitieproces de vorm van een impulsprogramma. De komende jaren zetten Rijkswaterstaat en de markt de verandering wel gewoon door, onder andere via de Taskforce Infra. 

Resultaten samenwerking

De veranderopgave in de bouwsector werd in 2023 merkbaar in de praktijk. In steeds meer projecten passen we de zogenoemde tweefasenaanpak toe. Rijkswaterstaat en de opdrachtnemer verdiepen zich daarbij eerst samen in een project voordat een definitieve prijsovereenkomst wordt opgesteld. Kosten en risico’s van het project komen hierdoor vroeger in beeld. 

Bij de renovatie van de A12 IJsselbruggen werken Rijkswaterstaat en de bouwcombinatie bijvoorbeeld nauw samen in zo’n aanpak. Al in de voorbereidingsfase brengen we de risico’s gezamenlijk in kaart. Zo weet elke partij waar hij verantwoordelijk voor is. 

Portfolioaanpak

Daarnaast werken we aan de zogenoemde portfolioaanpak. Daarmee kunnen bedrijven met een gebundelde serie opdrachten hun opgedane kennis, ervaring en innovaties van de ene klus meenemen naar de volgende. In 2023 gebeurde dat bijvoorbeeld bij de renovatie van de sluiscomplexen Zandkreek en Hansweert. De grondige renovatie van deze sluiscomplexen wordt de komende jaren door één bouwcombinatie uitgevoerd. Om efficiënter te werken worden de objecten waar mogelijk ‘in serie’ aangepakt. Naast een productiestraat voor de renovatie van sluizen, wordt gewerkt aan zo’n productiestraat voor bruggen. 

Circulair en klimaatneutraal in 2030

Rijkswaterstaat werkte in 2023 onverminderd door aan zijn doel om in 2030 circulair en klimaatneutraal te werken aan een leefbaar Nederland. Samen met het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat, waarvan we de uitvoeringsorganisatie zijn, investeren we bijvoorbeeld in meer en slimmere laadpalen. En door stroompunten aan te leggen in havens, zodat schepen walstroom kunnen gebruiken in plaats van hun dieselmotor. Ook zoeken we naar kansen om allerlei materialen aan het eind van hun levensduur een nieuwe, nuttige bestemming te geven. Bovendien stelt Rijkswaterstaat zijn areaal beschikbaar aan steeds meer bedrijven die duurzame energie willen opwekken. Zie ook het hoofdstuk Duurzame leefomgeving.  

In november 2023 werd bekend dat het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat de 5^e plek in de ranglijst ‘Duurzame aanbesteders’ van Bouwend Nederland heeft behouden. Bij steeds meer aanbestedingen koopt Rijkswaterstaat bewust duurzamer in. Ook is het duurzaamheidsbewustzijn onder Rijkswaterstaters in 2023 gegroeid, zo blijkt uit de score.