Water beheren en beheersen

Meteorologisch gezien gaat ook het jaar 2023 de boeken in als grillig. We beleefden de warmste junimaand ooit in Nederland, maar uiteindelijk werd 2023 ook het natste jaar ooit gemeten. En dat was niet het enige record: storm Poly, die op 5 juli over ons land raasde, was de zwaarste zomerstorm ooit gemeten. En hoog water in combinatie met storm Pia maakte eind december dat Rijkswaterstaat alle 6 de stormvloedkeringen heeft gesloten. Voor het eerst sinds de oplevering in 1997 sloot de stormvloedkering in de Nieuwe Waterweg zich volautomatisch: aangestuurd door een waakzaam computersysteem, in plaats van door een menselijke druk op de knop.  

Regen, regen en nog eens regen 

Ook aanhoudende regen karakteriseert 2023. Zware buien veroorzaakten op 12 september in Limburg al wateroverlast. En eind december zorgde aanhoudende regenval in Europa opnieuw voor uitzonderlijk hoogwater op de Nederlandse rivieren. De pompen en gemalen draaiden op volle toeren. Toch ontstond, met name in het oosten van ons land, wateroverlast op wegen en akkers. Vooral de omgeving van Deventer moest zich met zandzakken beschermen tegen overstromingen. In de weken erna dreigden ook rond het Markermeer overstromingen en na de jaarwisseling 2023-2024 brak zelfs een dam bij Maastricht. Samen met andere waterbeheerders en de veiligheidsregio’s lukte het om het water te beheersen en de veiligheid te waarborgen. 

Klimaatscenario’s 

Het klimaat verandert nog een flinke tijd door, stelt het KNMI in zijn op 9 oktober gepubliceerde klimaatscenario’s. Daarom werken Rijkswaterstaat en de waterschappen samen door aan de bescherming van ons land tegen overstromingen. Sinds 2017 wordt onder de vlag van het Hoogwaterbeschermingsprogramma (HWBP) gewerkt aan het versterken van ongeveer 1.500 km dijken en bijna 400 sluizen en gemalen. Maar door stikstof, kostenstijgingen, krapte op de arbeidsmarkt en problemen met de levering van materialen liep in 2023 het uitvoeringstempo van veel projecten achter bij de ambities. Waterbestuurders werken samen aan verbeteracties en maken zich sterk voor extra geld voor het opvangen van de gevolgen van klimaatverandering. 

Ruimte voor de rivieren 

Toch zijn ook in 2023 weer enkele belangrijke mijlpalen behaald in onze strijd tegen het water. Na een bouwperiode van 8 jaar is de aanleg van de IJsseldelta in september succesvol afgerond. Bij de monding van de IJssel in Overijssel is het zomerbed van de rivier verlaagd en de dijk tussen de IJssel en het Reevediep (tussen Zwolle en Kampen) weggehaald. Het water van de IJssel kan nu bij hoge waterstanden via het Reevediep vrij naar het IJsselmeer stromen. Daardoor stond het hoogwater van december 2023 bij Zwolle zo’n 41 cm lager dan normaal. In Deventer was dat 19 cm lager dan normaal. 

Aan dit waterveiligheidsproject werkten we samen met de provincies Overijssel en Flevoland, gemeenten en waterschappen. Naast de al genoemde werkzaamheden zijn ook nieuwe sluizen gebouwd en een oude sluis is verwijderd. De Drontermeerdijk is opgehoogd en tegelijkertijd is de provinciale weg N307 tussen Roggebot en Kampen verbreed. Het ontwerp is zo gemaakt dat de waterstandsverlaging bij lage of gewone rivierafvoer zo klein mogelijk is. Zo voorkomen we schade door droogte. 

Kribverlaging Pannerdensch Kanaal 

Het Pannerdensch Kanaal is een cruciale schakel binnen de Nederlandse waterhuishouding. Om de dreiging van overstromingen bij hoge waterstanden te laten afnemen en het riviergebied veiliger te maken werkten we binnen het project Krib- en oeververlaging Pannerdensch Kanaal aan het verlagen van 35 kribben en 5 oevers. In november rondden we dit project af. Het kanaal stroomt nu gemakkelijker door en de waterstand is gedaald met 5 cm.  

Nieuwe toplaag Afsluitdijk 

De komende decennia is een groot deel van onze infrastructuur toe aan groot onderhoud of vervanging. Dat geldt ook voor de waterkeringen. Waar het kan, maken we ze al tijdens de opknapbeurt duurzamer en klaar voor de toekomst. 

Het werk aan de Afsluitdijk is een voorbeeld van duurzaam en innovatief renoveren van de infrastructuur. De dijk is verhoogd en heeft een nieuwe toplaag van 75.000 hypermoderne blokken gekregen die elk zo’n 6,5 ton wegen. In juni 2020 plaatsten we de eerste blokken en in 2023 de laatste. De blokken breken de golven als het hard stormt. Ook krijgt de dijk een nieuwe keersluis bij Kornwerderzand en nieuwe, krachtige pompgemalen en spuisluizen. Bovendien krijgt de Afsluitdijk een ‘vismigratierivier’ die het vissen makkelijker gaat maken de sluizen in de Afsluitdijk te passeren zodat ze vele honderden kilometers stroomopwaarts kunnen paaien. Eind 2025 is het Afsluitdijkproject naar verwachting klaar. 

Meer lezen over de vismigratierivier? Lees dan het artikel ‘Dwars door de Afsluitdijk zwemmen’. 

Kustbescherming 

Het zand langs onze kust beschermt ons land tegen overstromingen door de zee. Maar stormen, wind, golven en stroming nemen voortdurend zand mee. Jaarlijks spuiten we daarom zand op onze kustlijn. Dit zand dient als een nieuwe, natuurlijke slijtlaag. In 2023 suppleerden we bijna 13 miljoen m³ zand: een hoeveelheid die 8 keer past in voetbalstadion De Kuip. We monitoren onze kust nauwlettend, zodat we op tijd weten waar we het zand moeten opspuiten.