In 1972 gebeurde iets opmerkelijks. De jurist Christopher D. Stone vroeg zich publiekelijk af of de natuur rechten moest krijgen. 50 jaar later zijn rechten voor de natuur een feit en kun je er ook in Europa niet meer omheen. Toch blijft het in onze westerse manier van denken een vreemd fenomeen. Want wij zijn altijd bezitter of heerser van de natuur geweest.
Workshop 8
Rechten voor de natuur komen dichterbij
Door:
Jessica den Outer, internationaal milieujurist en zelfstandig adviseur rechten van natuur
Lieneke Zuilhof, projectmanager IJsselmeergebied Rijkswaterstaat Midden-Nederland
De natuur heeft voor ons instrumentele, esthetische en historische waarde. Maar we zien die waarde alleen als we er iets aan hebben. Nu wordt er met rechten voor de natuur gepleit voor de intrinsieke waarde van de natuur zonder dat we er zelf waarde aan koppelen.
Belasting betalen
Ecuador nam in 2008 rechten voor de natuur op in de grondwet. Sinds 2012 zijn daar 64 rechtszaken voorgekomen die werden aangespannen namens de natuur. Ook in Nieuw-Zeeland zijn er belangrijke stappen gezet omtrent rechten voor de natuur. Daar zijn een berg, rivier en bos bestempeld als rechtspersoon. Jessica den Outer, internationaal milieujurist, kaart aan dat dit betekent dat de rivier als rechtspersoon technisch gezien belasting zou moeten betalen. Er gaat gelach door de zaal. Maar het is helemaal niet zo vreemd om rechten toe te kennen aan de natuur. Net als een kind dat zich niet goed kan uitspreken als rechtspersoon, krijgt de natuur een voogd die is aangesteld om namens de rechtspersoon te spreken.
Rechtspersoon
In oktober 2022 zijn er grote stappen gezet in Spanje waar Mar Menor is erkend als rechtspersoon. Waarom is dit nu zo belangrijk? Hoewel Mar Menor een Natura2000-gebied was, werd het toch nog enorm vervuild. Nu mogen alle Spaanse natuurlijke personen (burgers) en rechtspersonen (bijvoorbeeld bedrijven) namens Mar Menor een rechtszaak aanspannen. Voorheen moesten burgers en rechtspersonen kunnen aantonen dat zij belanghebbenden zijn, waar vaak moeilijk haalbare eisen aan vastzitten.
IJsselmeergebied
Als we naar deze casus kijken, kunnen we deze aanpak misschien ook toepassen in Nederland. Lieneke Zuilhof, projectmanager IJsselmeergebied, praat ons bij over het IJsselmeer, waarna de groep uiteengaat om na te denken over 4 belangrijke vragen: Wat voor rechten zou het IJsselmeergebied moeten hebben? Wie zou het IJsselmeergebied het beste kunnen vertegenwoordigen? Wat zou de (geografische) afbakening zijn van het IJsselmeergebied als rechtspersoon? Waarom zou deze constructie nu wel of niet werken voor het IJsselmeergebied?
‘We zien de waarde van de natuur alleen als we er zelf iets aan hebben’
Ecologische doelen
De discussie brandt al snel los bij alle groepen. Er wordt opgemerkt dat het lastig is om te denken vanuit de natuur zonder je eigen belangen mee te nemen. nlHet besef is er dat al veel is vastgelegd in wet- en regelgeving en is omschreven in ecologische doelen. Die maatregelen kun je koppelen aan de rechten die het IJsselmeer heeft. Maar dat wijst ook meteen op een belangrijk nadeel. Faalt de huidige handhaving van deze richtlijnen niet gewoon? Ga je door rechten te geven aan het IJsselmeergebied niet te ver in verjuridisering? Maar het kan een voordeel zijn als we het natuurgebied kunnen betrekken als een persoon die aan tafel zit.
Buurman
Een zeer confronterende vraag komt tijdens deze discussie ook naar boven drijven: had de Afsluitdijk bestaan als er rechten voor de Zuiderzee waren? Aan het einde van de workshop werd er vanuit de groep opgemerkt dat we het IJsselmeergebied als buurman moeten beschouwen waar we samen een schutting voor moeten neerzetten.
