De netwerkbeheerders van water, energie en mobiliteit worstelen met grote opgaven: klimaatadaptatie, energietransitie, biodiversiteit en woningbouwopgave. Daarmee zal de hoeveelheid infrastructuur op zee en land, boven- en ondergronds flink toenemen. “Als elke infrabeheerder alleen voor zichzelf blijft optimaliseren loopt Nederland zeker vast.”

Workshop 1

Kompas RWS: Samen optrekkende netwerken

Door:

Rian Kloosterman, strateeg drinkwater infrastructuur Vitens

Erna Ovaa, programmaleider Strategische Verkenningen Rijkswaterstaat

Dat zegt Erna Ovaa, programmaleider Strategische Verkenningen bij Rijkswaterstaat. “We moeten veel meer kijken naar de samenhang in infrastructuur. Infrastructuur kan de ruggengraat van de transities zijn, maar alleen als we elkaars toekomstopgaven begrijpen.” Daarom heeft Rijkswaterstaat dit onderwerp als focuspunt in de nieuwe strategie Kompas RWS benoemd.

Toekomstbestendigheid drinkwater

Hoe kunnen netwerken elkaar helpen in hun toekomstopgaven? Om de workshopdeelnemers met die vraag te laten puzzelen, presenteerde drinkwaterbedrijf Vitens de uitdaging waar het voor staat. “We lopen tegen onze leveringsgrenzen aan”, aldus Rian Kloosterman, strateeg drinkwater infrastructuur bij Vitens. Het bedrijf heeft zo’n 50.000 kilometer aan leidingen van Friesland tot en met Gelderland, 108 waterwingebieden en 93 productiebedrijven. Maar het is niet voldoende, omdat de vraag toeneemt en de huidige infrastructuur knelpunten kent. “Grondwater is een traag reagerend systeem", legt Kloosterman uit. “En verontreiniging blijft heel lang in het grondwater zitten.”

Zwembadjes

Maar dit is niet het enige probleem. Klimaatverandering met meer extremen verandert het aanbod en ook de vraag. Kloosterman: “Denk aan het vullen van zwembadjes tijdens hitteperiodes. Daarbij komt ook nog de toenemende ruimtelijke druk door de energietransitie, veranderingen in de landbouw en natuurgebieden. Dit alles zorgt voor steeds meer onzekerheid in de toekomstbestendigheid van ons drinkwatersysteem.” En dit is niet even snel op te lossen door aan wat knoppen te draaien. “Het ontwikkelen van een nieuwe waterwinning duurt ongeveer twintig jaar.” Ook het inzetten van oppervlaktewater of rioolwater brengt uitdagingen met zich mee, zoals voldoende bergingen om water op te slaan in tijden van droogte. Consumenten bewuster maken van hun watergebruik lijkt ook geen oplossing voor de korte termijn te zijn. “Uit onderzoek blijkt dat het gros niet bezig is met waterbesparing. Daar kunnen we niet op wachten.”

Netwerkdenken

‘Het gros van de consumenten is niet bezig met waterbesparing’

De workshopdeelnemers gingen aan de slag met oplossingen voor de hoge watervraag in droge tijden. Ze bekeken dit vanuit vijf netwerken: het drinkwaternetwerk, hoofd- en regionaal watersysteem, vaarwegennetwerk, natuurnetwerk en de zoetwatervoorziening landbouw. Is het mogelijk om het water voor je eigen netwerk veilig te stellen én daarbij ook nog positieve effecten voor andere netwerken te bereiken? Vanuit landbouwperspectief kan gekeken worden naar gewassen die beter aansluiten bij de watercapaciteit, bijvoorbeeld meer wintergewassen. Zo onttrek je in drogere periodes minder grondwater. Ook het natuurnetwerk zag mogelijkheden om meer vochtvasthoudende planten in natuurgebieden in te zetten, naast het klei opbrengen op de zandgronden. Als out-of-the-box-idee kwam het opslaan van water in zoutcavernes, ondergrondse holtes die zijn gevuld met zout water. Het vaarwegennetwerk zag een oplossing in meer flexibiliteit: bijvoorbeeld door te kiezen voor kleinere boten met minder diepgang en door slimmer met water om te gaan bij het schutten in sluizen. Zo ontstaat meer waterruimte voor andere netwerken.

Gedragsverandering

De deelnemers die dachten vanuit het hoofd- en regionaal watersysteem vroegen zich af of multidisciplinair kijken naar leidingsystemen een oplossing kan zijn. Is bijvoorbeeld het grootschalig elektriciteitsnetwerk te combineren met een landelijk waterleidingsysteem? Tot slot ontspon zich een discussie over gedragsverandering van consumenten: van een slimme watermeter, hogere prijzen bij grootverbruik tot het opvangen van regenwater. Want hoe lastig deze ‘vraagknop' misschien ook is, veel deelnemers vonden deze knop wel belangrijk. “We zijn ons er niet van bewust hoeveel we verspillen.”