Op 26 januari 2022 opende koning Willem-Alexander Zeesluis IJmuiden. De grootste zeesluis ter wereld biedt naast economische en praktische voordelen ook de nodige uitdagingen. Registerloods Robert de Jonge (Loodswezen) en omgevingsmanager Jan Rienstra (Rijkswaterstaat) vertellen aan de hand van een fictief voorbeeld over onvoorspelbare waterstromen en de strijd tegen zoutwater.
'De grootte van de sluis brengt nieuwe uitdagingen met zich mee'
22 mei 2022, 15.48 uur
Voor de kust van IJmuiden doemt een groot offshore-installatieschip op. In de haven van Amsterdam liggen materialen klaar die de bemanningsleden nodig hebben bij het bouwen van een windpark op zee. Maar daarvoor moet het schip eerst de grootste zeesluis ter wereld passeren: Zeesluis IJmuiden.
De naastgelegen, verouderde Noordersluis is, vanwege dit soort schepen, niet vervangen voor een vergelijkbaar model. In plaats daarvan heeft Rijkswaterstaat - samen met onder andere de gemeente Amsterdam en de provincie Noord-Holland - er een langer, breder en dieper alternatief naast gelegd. Zeesluis IJmuiden maakt de voordeur van het Noordzeekanaal geschikt voor de scheepvaart van de toekomst.
De sluis vergroot zo de aantrekkingskracht van de Amsterdamse havenregio en een groot deel van de provincie Noord-Holland voor nieuwe partijen die met gigantische schepen over de wereldzeeën varen. ‘Maar de grootte van de sluis brengt ook nieuwe uitdagingen met zich mee’, vertelt Jan Rienstra, als omgevingsmanager van Rijkswaterstaat nauw betrokken bij de bouw en het dagelijks gebruik van de sluis. ‘In de nieuwe zeesluis zit veel meer water. Dat betekent dat er bij het openen van een deur ook meer zout in het Noordzeekanaal stroomt. En dat de waterstromen krachtiger zijn, wat het manoeuvreren van een schip in de sluis moeilijker en dus gevaarlijker maakt.’
Het belang van een soepele en incidentloze doortocht is groot. Voor de sluis zelf - zulke grote schepen kunnen ook stevige schade aanrichten - én voor de economische ontwikkeling van de regio. Want een paar incidenten kunnen aanleiding zijn voor cruisemaatschappijen of zeetransportbedrijven om een nieuwe bestemming te zoeken.
'Daarom zijn wij er, om ze langs lokale hindernissen te loodsen’
15.56 uur
Het Loodswezen helpt kapiteins om ongeschonden aan te meren in de voorbestemde haven. En zeker met een zeesluis als deze, is het werk van registerloodsen als Robert de Jonge cruciaal. ‘Voor de kapitein is dit een hinderlijke en hachelijke barrière. Elke sluis heeft zijn eigen stromingspatronen. En zij komen hier misschien maar een paar keer per jaar. Daarom zijn wij er, om ze langs zulke lokale hindernissen te loodsen.’
Op zee klimt de registerloods via een ladder aan boord van het offshore-schip. Als adviseur van de kapitein is het zijn taak om, op basis van de eigenschappen van het schip en de specifieke (weers)omstandigheden, de juiste strategie te bepalen voor de zeesluispassage. Hoeveel sleepboten zijn er bijvoorbeeld nodig om het schip in positie te houden? En hoeveel trossen om het schip goed vast te zetten? Ondertussen onderhoudt de registerloods ook het contact met andere partijen: sleepboten, loodsdienstleider, het Haven Operatie Centrum en de overige maritieme dienstverleners.
16.31 uur
Op basis van alle schepen die de sluis willen passeren, maakt het Haven Operatie Centrum in IJmuiden een gedetailleerde planning van de positie die de verschillende schepen moeten innemen. Het wijst niet alleen een sluis toe aan elk schip, maar bepaalt ook de precieze plek binnen die sluis, inclusief de positie van eventuele sleepboten.
Het Haven Operatie Centrum verdeelt de schepen over 5 sluizen die naast elkaar liggen in het Noordzeekanaal en samen het sluizencomplex IJmuiden vormen (zie kader). Kleine schepen en recreatieboten kunnen bijvoorbeeld terecht in de Kleine Sluis. Bulkcarriers gaan voorlopig nog door de Noordersluis en diepstekende en/of brede schepen door Zeesluis IJmuiden. Omdat de Noordersluis het einde van zijn levensduur nadert, neemt Zeesluis IJmuiden over enkele jaren de het stokje volledig over van deze sluis.
16.59 uur
Wanneer het containerschip nadert, gaan de buitendeuren van de sluis open. Het verschil in gewicht tussen zoet- en zoutwater zorgt voor stevige waterstromen. Terwijl het zwaardere zoute zeewater aan de onderkant de zeesluis instroomt, komt een grote hoeveelheid zoetwater het schip tegemoet. ‘In zo’n geval weet je dat je een extra klap vooruit moet geven om genoeg vaart te houden’, vertelt Robert. ‘Daar moet je een kapitein soms van overtuigen. Want het schip moet in de sluis wel weer op tijd stil kunnen liggen, om aanvaringen te voorkomen.’
Zeesluis IJmuiden is even wennen, ook voor de ervaren registerloods. Van het komen aanvaren en het afmeren in de sluis, tot het wegvaren richting het Noordzeekanaal; alles is anders dan de Noordersluis. ‘Het is alsof je opnieuw moet leren lopen’, vertelt Robert. ‘De Noordersluis kende geen geheimen meer voor mij. Maar de effecten hier zijn heel anders.’
En er zijn nogal wat factoren van invloed op de waterstromen die hier loskomen. Hoe groot is het schip? Hoe diep ligt het? Vanuit welke richting komt de wind en hoe sterk is die? Is het eb of vloed? Om de onvoorspelbaarheden zo snel mogelijk voorspelbaar te krijgen, onderzoeken Rijkswaterstaat, het Loodswezen en andere partijen momenteel heel nauwkeurig in de praktijk wat de dynamiek van de nieuwe zeesluis is.
De kans op incidenten is momenteel al minimaal. Niet alleen vanwege de ervaring van de kapiteins en registerloodsen. Maar ook dankzij de behoorlijk waarheidsgetrouwe simulator die de loodsen al voor de opening van de sluis in staat stelden om een gevoel te krijgen bij het varen door de nieuwe sluis. ‘Het helpt dat deze sluis zo breed is’, vertelt Robert. ‘Ook als er iets onverwachts gebeurt, heb je nog veel ruimte om schade te voorkomen.’
17.32 uur
De binnendeuren van de sluis gaan open. Het offshore-schip gaat op weg naar de haven van Amsterdam om bouwmateriaal op te halen. Samen met het schip stroomt 10.000 ton zout het Noordzeekanaal op, 4.000 ton meer dan bij het gebruik van de Noordersluis. En in zulke hoeveelheden kan het zoute water schadelijk zijn voor de natuur, de landbouw en de productie van drinkwater. Daarom wordt voorlopig aanbod gestuurd gewerkt. Alleen wanneer de grootte van het schip erom vraagt, gaat Zeesluis IJmuiden open.
‘Over een paar jaar hoeven we ons daar nagenoeg geen zorgen meer om te maken’, vertelt Jan. ‘We werken momenteel namelijk aan de bouw van een zoutdam. Tussen de onderkant van deze dam en de bodem van het Noordzeekanaal, komt een opening van 7 m van 16 tot 23 m onder NAP. Aangezien zoutwater zwaarder is dan zoetwater en dus naar de bodem zakt, wordt het zoute water zo via het spui- en gemaalcomplex afgevoerd naar zee. Volgens de planning is de dam eind 2024 gereed.
Dat is ook het moment dat de Noordersluis officieel met pensioen mag. Zeesluis IJmuiden is klaar om meer boten te verwelkomen. Klaar voor de toekomst.
Sluizencomplex IJmuiden
Het sluizencomplex IJmuiden bestaat uit 5 sluizen: de Kleine Sluis, Zuidersluis, Middensluis, Noordersluis en Zeesluis IJmuiden. Hiervan zijn er maximaal 4 tegelijkertijd in gebruik. Afhankelijk van het aanbod wordt óf Zeesluis IJmuiden gebruikt óf de Noordersluis.
Het uitzicht van registerloodsen en sluiswachters verveelt geen moment. Wil je ook zien hoe zij indrukwekkende (vracht)schepen door Zeesluis IJmuiden begeleiden? Bekijk dan deze video.
