Hergebruik liggers: vertrouwen en volharden

Nederland wil in 2050 een circulaire economie zijn. Rijkswaterstaat sorteert daarop voor en streeft ernaar om in 2030 samen met de markt volledig circulair te werken. In 2020 daagde Rijkswaterstaat de markt daarom uit met een zogeheten SBIR (Small Business Innovation Research): een prijsvraag voor praktische circulaire oplossingen voor de bouw van viaducten en bruggen. Daarbij kwamen twee consortia met hetzelfde veelbelovende idee: Closing the Loop (Antea, Nebest, GBN en Strukton) en Liggers 2.0 (Royal HaskoningDHV, Dura Vermeer, Haitsma en Vlasman) stelden hergebruik voor van de betonnen prefab liggers waaruit het wegdek van een viaduct is opgebouwd. Haalbaarheidsonderzoek bleek succesvol. In januari 2023 verrees bij Hoog Burel op de A1 een viaduct met liggers uit een gesloopt viaduct van de A7 in Groningen; hierbij was Liggers 2.0 betrokken. Closing the Loop is druk bezig met het voorbereiden van het hergebruik van liggers bij viaduct Daelderweg in de A76.

Samenwerking markt en overheid onmisbaar

Opschaling is echter cruciaal om hergebruik rendabel te maken. Daarom heeft Rijkswaterstaat beide consortia voorgesteld om de krachten te bundelen. Zo ontstond een nieuwe samenwerking: Groene Liggers V.O.F. ‘De transitie naar circulair werken is niet alleen een ecologisch, maar ook een economisch probleem’, vertelt Frank Rens, namens GBN operationeel manager bij Groene Liggers V.O.F. ‘De milieuwinst is hier wel duidelijk. Je bespaart 97% CO₂-uitstoot per ligger. Niet over vijftig jaar, maar in het hier en nu. En deze liggers zijn al in Nederland, terwijl je grondstoffen voor nieuwe liggers uit de hele wereld hierheen haalt. Bovendien hebben de liggers zich al vijftig jaar bewezen in de A9 en blijkt uit onderzoek dat ze nog honderd jaar mee kunnen.’ Rens vindt het eigenlijk onvoorstelbaar dat je liggers niet hergebruikt. ‘Maar voor de markt zijn ze pas aantrekkelijk als er geen extra risico’s en kosten aan zitten. Daarvoor is samenwerking met de overheid onmisbaar. Zo ging het bij beton recyclen ook. Zolang er geen vraag was, kwam de techniek er niet. Maar omdat de overheid gerecycled beton bleef uitvragen, ging de markt ontwikkelen en nu is er zelfs een tekort.’

Transport en opslag

‘We moeten opboksen tegen het volledig geoptimaliseerde lineaire proces’, beaamt Ruud Nijland, programmamanager hergebruik liggers bij Rijkswaterstaat. ‘Bestel je een nieuwe ligger, dan weet je precies hoeveel tijd eroverheen gaat voor die er is. Bij hergebruik ben je afhankelijk van twee matchende projecten. Loopt het project waar je liggers oogst bijvoorbeeld uit, dan gaat de planning van het bouwproject mis. En vertraagt het ontvangende project juist, dan moet je de liggers eerst een tijd opslaan. Opslag en transport vormen dan ook belangrijke knelpunten, ook financieel. Liggers zijn gevaartes van 18 tot 22 meter lang en 30 tot 35 ton zwaar. Daar kan er maar één van op een dieplader. Ook opslag kost veel ruimte. Daarom bieden we als Rijkswaterstaat nu een terrein van één hectare aan bij de Zeesluis IJmuiden. En dan nog stapelen we ze driehoog op om er ruim driehonderd te kunnen bergen én om ruimte over te houden om liggers aan te passen voor hun nieuwe bestemming.’

Van slopen naar demonteren

De liggers in IJmuiden zijn onderdeel van de in totaal 360 liggers uit 11 viaducten die gesloopt zijn voor het project Verbreding en verdiepte aanleg van de A9 Badhoevedorp - Holendrecht (A9BAHO), onderdeel van het Rijkswaterstaatprogramma Weguitbreiding Schiphol, Amsterdam, Almere (SAA). Ton Hayes, projectdirecteur van het consortium VeenIX (FCC en PGGM) dat de werkzaamheden aan de A9BAHO uitvoert: ‘Liggers oogsten vroeg van ons een heel nieuwe manier van werken. Normaal slopen we een viaduct en vermalen we de liggers tot puin. Nu moesten we ze zorgvuldig demonteren, terwijl daar in het ontwerp destijds geen rekening mee gehouden is. Dat is een kwestie van leren door te doen.’ Nijland vult aan: ‘We leren het meest van wat misgaat. Die lessen documenteren we in een toolkit voor hergebruik. Voor een transitie als deze is het belangrijk om te accepteren dat je problemen tegenkomt. Die lossen we vervolgens samen op. Dat vraagt veel onderling vertrouwen van alle partijen. Maar samen hebben we zoveel expertise dat we anderen kunnen overtuigen om mee te gaan doen.’

Rijk en provincie samen

Ook het matchen van projecten vraagt om nieuwe vormen van samenwerking, tussen overheden onderling bijvoorbeeld. Een groot deel van de A9-liggers gaat naar andere Rijkswaterstaatprojecten, zoals de A44 en de A76. Maar de provincie Noord-Holland gebruikt er ook 27 in een brug in de N201. Frans Noordberger, programmamanager duurzaamheid bij de provincie: ‘Toen we in overleggen met Rijkswaterstaat hoorden dat die liggers vrijkwamen, hebben we onderzocht of wij ze konden gebruiken. Dat past in onze ambitie om zoveel mogelijk te hergebruiken. Zo geven we ook vrijgekomen damwanden uit het Twentekanaal een tweede leven. In de kosten/baten-afweging voor zulke projecten kijken we niet alleen puur financieel, maar nemen we bijvoorbeeld ook de CO₂-prijs mee. Het is prettig dat alle neuzen dezelfde kant op staan in de samenwerking met Rijkswaterstaat. We willen allemaal succesvol verduurzamen. Zo’n samenwerking vraagt een goede voorbereiding en een hoop afstemming, maar daarin leren we ook veel van elkaar. Voor verduurzaming geldt sowieso dat je niet bang moet zijn om buiten de gebaande paden te treden. Samen sta je sterker.’