Robuust modelinstrumentarium voor verkeers- en vervoerprognoses

‘Modellen liggen aan de basis voor allerlei beslissingen’, stelt Frank Hofman, adviseur verkeers- en vervoermodellen bij Rijkswaterstaat Water, Verkeer en Leefomgeving (WVL). ‘Of het nu gaat om aanpassingen aan de infrastructuur, gebruik van (nieuwe) vervoersmiddelen of het instellen van snelheidslimieten: verkeers- en vervoermodellen bieden inzicht in de effecten van bepaalde maatregelen en/of de voor- en nadelen van verschillende opties. Beleid én uitvoering, dus. Wij leveren de modellen en geven advies over hoe de prognoses te gebruiken en te interpreteren. Dat doen we soms samen met ProRail: voor enkele kernmodellen zijn we samen verantwoordelijk. Het ministerie gebruikt de uitkomsten voor besluitvorming over soms vergaande beleidsmaatregelen. Maar ook voor de uitwerking van de plannen bij aanleg- en onderhoudsprojecten.’

Stevige verantwoordelijkheid

Hofman stelt dat Rijkswaterstaat een stevige verantwoordelijkheid heeft. ‘Het instrumentarium moet beschikbaar en actueel zijn, maar ook consistent en empirisch onderbouwd. Dit vraagt om zeer specialistische kennis. Die kennis hebben wij niet zonder meer in huis. Daarom werken we bij ontwikkeling, beheer en vernieuwing van modellen intensief samen met kennisinstellingen en marktpartijen. Er zijn in Nederland een paar modelbouwers met specifieke kennis en ervaring op het gebied van verkeers- en vervoermodellen. Wij hebben deze partijen nodig om optimaal invulling te kunnen geven aan onze verantwoordelijkheid.’

Strategische marktconsultatie

Adviesbureau Sweco en modelontwikkelaar Significance zijn twee belangrijke partners voor Rijkswaterstaat. Beide organisaties werken al langere tijd samen met Rijkswaterstaat, zowel op landelijk niveau als bij (regionale) projecten. Ze waren beide ook vertegenwoordigd bij de marktconsultatie strategische verkeers- en vervoermodellen die Rijkswaterstaat in het voorjaar van 2024 organiseerde. Doel van zo’n consultatie is om met marktpartijen in gesprek te gaan over samenwerking, de inzet van specialistische kennis en de organisatie en inhoud van het werkprogramma. Centraal staat de vraag hoe Rijkswaterstaat de markt het beste kan benutten. ‘Maar we horen ook graag van de modelbouwers of we in hun ogen bezig zijn met de juiste dingen. En waar zij verbeterpunten zien’, licht Hofman toe.

In gesprek over ontwikkelagenda

Martijn van Rij, teammanager modellen & data bij Sweco, ziet de marktconsultatie als hét moment om in gesprek te gaan over de ontwikkelagenda van Rijkswaterstaat. ‘Het is voor ons belangrijk om te weten welke projecten er op stapel staan en welke kennis en data daarvoor gevraagd worden. Ik moet daarop anticiperen, bijvoorbeeld als het gaat om de ontwikkeling van kennis en expertise in het team. Anders kunnen wij geen of slechts zeer beperkt een bijdrage leveren aan zo’n project.’ Managing director Barry Zondag van Significance herkent dat. ‘De projecten zijn vaak onevenredig verdeeld over het jaar. Het zwaartepunt ligt eigenlijk altijd op de periode tussen de zomer en kerst, voor ons traditioneel de drukste tijd. Wij zijn een relatief kleine organisatie met zeer gespecialiseerde medewerkers. Daardoor zijn we minder wendbaar. Het zou voor alle partijen, inclusief Rijkswaterstaat, mooi zijn als Rijkswaterstaat de planning door de marktconsultatie en ontwikkelagenda explicieter zou kunnen maken. En projecten beter zou verdelen over het jaar. Dat hebben we in de marktconsultatie ook als verbeterpunt meegegeven.’

Samenwerking steeds belangrijker

Ander verbeterpunt vanuit de markt ligt op het vlak van kennisinkoop. Omdat organisaties expliciet aangeven voor welke projecten zij belangstelling hebben, zou het aanbestedings- en gunningsproces mogelijk efficiënter kunnen verlopen. Deze en andere verbeterpunten worden meegenomen in het nieuwe programma Strategische vernieuwing verkeers- en vervoermodellen dat Rijkswaterstaat onlangs is gestart. Dit programma is, in aanvulling op de marktconsultaties, bedoeld om de samenwerking met marktpartijen en kennisinstellingen steviger te verankeren. Want die samenwerking wordt de komende jaren alleen maar belangrijker. De transities op het gebied van bijvoorbeeld klimaat, energie en digitalisering moeten immers óók een plek krijgen in modellen en applicaties.

Dynamische mobiliteitspatronen

‘Er wachten ons behoorlijk wat uitdagingen’, stelt Van Rij. ‘Je ziet het bijvoorbeeld in het modelleren van mobiliteitspatronen. Mensen gaan niet meer standaard van maandag tot vrijdag, van half 9 tot 5 naar kantoor. We werken vaker thuis, gaan vanuit het werk eerst langs supermarkt en kinderdagverblijf. Mensen verplaatsen zich dus niet langer volgens vaste patronen. Mobiliteitspatronen zijn dynamisch en dat heeft gevolgen voor prognoses.’ Zondag vult aan: 'Waar verkeers- en vervoermodellen voorheen vooral gingen over de directe effecten van infrastructuur (op reistijden bijvoorbeeld), worden nu veel meer de bredere effecten op het dagelijks leven gevraagd. Zoals de bereikbaarheid van werklocaties. We leggen de relatie met grote, belangrijke thema’s als sociale inclusie, welvaart en leefbaarheid. Behalve maatschappelijke uitdagingen hebben we overigens ook te maken met technische ontwikkelingen in de transportsystemen, zoals de opkomst van vraaggestuurd OV of zelfrijdende auto’s. Allemaal redenen om als sector met elkaar in gesprek te blijven.’

Kruisbestuiving

In dat licht benadrukt Hofman het belang van kennisdeling. ‘Juist omdat het zo’n specialistisch vakgebied is, zou de beschikbare kennis breed toegankelijk moeten zijn. De verschillende overheidsorganisaties, kennisinstituten én de modelbouwers beschikken inmiddels over een schat aan data en ervaring. Op allerlei gebieden: wegverkeer, spoor, goederenvervoer, luchtvaart, fietsnetwerken, binnenstedelijke problematiek. Laten we inzetten op kruisbestuiving, als vliegwiel voor innovatie.’