Zeespiegelstijging, stortbuien op het wegennet of laagwater op rivieren zijn effecten van klimaatverandering die in mer-projecten van belang zijn. Klimaatscenario’s laten inmiddels zien dat het klimaat sneller verandert dan de netwerken en werkwijze van Rijkswaterstaat. Wat is er nodig om de inhaalslag te maken?
Voorbereiding op een veranderend klimaat
Dick Boland en Mireille Götz werken samen in het team ‘Focuspunt Klimaatadaptatie’, een van de zes focuspunten van Rijkswaterstaat. Deze focuspunten richten zich op grote ontwikkelingen die om een extra impuls of een nieuwe strategie vragen van Rijkswaterstaat, om Nederland veilig, leefbaar en bereikbaar te houden. Het Focuspunt Klimaatadaptatie bereidt zowel de organisatie als de netwerken van Rijkswaterstaat voor op het veranderende klimaat.
Aanvullende maatregelen
De aanpak sluit volgens Mireille aan op al lopende trajecten, zoals de beleidslijn ‘Water en bodem sturend’. Ook de Deltascenario’s en de klimaatscenario’s van het KNMI zijn uitgangspunt. ‘In een quick scan onderzoeken we bijvoorbeeld de impact van de nieuwe klimaatscenario’s op onze instandhoudingsprojecten. Zo maken we inzichtelijk of aanvullende maatregelen nodig zijn om onze bestaande netwerken ook op de lange termijn klimaatbestendig te maken.’
Stresstesten en ruimtereserveringen
Ruimtereserveringen zijn nu al aan de orde voor sterkere, bredere dijken, extra wateropvang of om kunstwerken uit te breiden. Dit is nodig om zeespiegelstijging, hoogwater, verzilting of stortbuien op te vangen. Stresstesten laten zien waar de pijnpunten zitten. Dick benadrukt dat de noodzaak van de ruimtelijke reserveringen goed onderbouwd moet worden, om ontwikkelingen in een gebied niet onnodig te belemmeren. ‘Welke randvoorwaarden stel je aan meervoudig ruimtegebruik? Een voorbeeld van zo’n keuze is om woningbouw niet toe te staan in gebieden die kwetsbaar zijn voor overstroming of nodig zijn voor waterberging. En in dicht stedelijk gebied moeten hoogwaterbescherming en woningbouw juist hand in hand gaan. Desinvesteringen moeten we voorkomen. En wat zijn de kansen voor tijdelijke functies? Denk aan energie winnen met zonnepanelen op plaatsen waar je later dijken bouwt. Onze opdracht is om te zorgen dat we de lange termijn behoefte kennen, zodat we op korte termijn de ruimte al kunnen vastleggen.’
Opgaven klimaatadaptatie RWS
- Klimaatadaptatie verankeren in het werk van Rijkswaterstaat
- Ruimte reserveren voor toekomstige klimaat-adaptatiemaatregelen
- Klimaatadaptatie verbinden aan de grote maatschappelijke transities
- Ontwikkelen van adaptieve - flexibele en uitbreidbare - oplossingen
Aanpasbaar en uitbreidbaar
Extreme neerslag op het hoofdwegenet is nu al een urgent en actueel probleem voor Rijkswaterstaat. Hoe zorgen we ervoor dat snelwegen niet onderlopen en veilig blijven voor het verkeer? En hoe voorkomen we dat water van de snelweg overlast geeft in de omgeving? ‘De proeven met opvang en hergebruik van snelwegwater binnen InnovA58 zijn veelbelovend,’ vindt Mireille. [zie artikel Rural Roadwater Rescue]. Een ander praktijkvoorbeeld is Rivierklimaatpark IJsselpoort, waarin gebouwd wordt aan een gebiedsvisie met toekomstbestendige uiterwaarden. Dick: ‘In proeftuinen onderzoeken we oplossingen die ook ‘aanpasbaar en uitbreidbaar’ moeten zijn. Denk daarbij ook aan Nature Based-oplossingen, zoals de meegroeidijk Lauwersoog.’
Urgenties
- Wateroverlast op wegen en knelpunten in het watersysteem door piekbuien
- Laag water en droogte – versterkt door bodemerosie en zeespiegelstijging – hinderen scheepvaart en zoetwatervoorziening
- Hitte, droogte en afvoerextremen veroorzaken slechtere waterkwaliteit en achteruitgang van biodiversiteit
De grens van beheersbaar en maakbaar
Droogte is volgens Dick een minstens zo groot knelpunt. ‘Scenario’s laten zien dat de temperatuur blijft stijgen en dat het zoetwater terugloopt, met grote gevolgen voor de waterkwaliteit en biodiversiteit. Ook is de scheepvaart door laag water moeilijker in de vaart te houden. Het zit allemaal op de grens van wat nog beheersbaar, maakbaar en betaalbaar is.’ Samen met beleid en in overleg met partners en stakeholders verkennen we hoe de mobiliteitsnetwerken en het watersysteem robuust en veerkrachtig kunnen blijven. Dit vraagt volgens Dick om inzicht in de kantelpunten. ‘Met deze kennis kunnen we op tijd doelen, beleid en strategie aanpassen. Ook zorgen we dat gebruikers van de netwerken weten waarop zij zich voor kunnen bereiden.’
Bewustzijn medewerkers
Voor medewerkers van Rijkswaterstaat betekent dit dat zij de effecten van klimaatverandering op hun werk meenemen in de planfase en maatregelen goed afwegen. Mireille merkt dat dit een verschuiving in denken geeft in omgaan met risico’s van extremer weer, zowel nu als in de toekomst. ‘Dat betekent dat we medewerkers bewust en vaardig willen maken en hierop moeten inspelen in onze projecten.’
Geen glazen bol, maar flexibiliteit
Een conclusie is dat er nog veel te winnen valt door klimaatadaptief werken. Mireille: ‘We hebben geen glazen bol. Maar als we met de kennis van nu berekenen dat bij een vervanging van een gemaal nu drie pompen voldoende zijn, dan is het verstandig om toch meer ruimte te reserveren, voor het geval er in de nabije toekomst extra pompen nodig zijn. Die flexibele manier van denken en aanpakken wordt nu van onze uitvoeringsorganisatie gevraagd. Daar zetten wij ons voor in.’
