Rollen in de maatschappij zijn aan het veranderen. De omgevingswet ondersteunt deze verandering. Rijkswaterstaat wordt bovendien naast beheerder en speler, ook ‘gastheer’. De mening van omwonenden en andere betrokkenen bij projecten wordt steeds belangrijker. Jos van Hees, Directeur Netwerkontwikkeling Oost-Nederland geeft zijn visie op deze ontwikkelingen.
Rol van de Omgevingswet
De Omgevingswet daagt overheden uit om gebiedsgericht en integraal te werken. Gelijkwaardigheid van de wensen, belangen en netwerken van alle partners zijn hierbij het uitgangspunt. De Omgevingswet vraagt van overheden dat er mee gedacht wordt met initiatiefnemers. Het is ook een decentralisatie die ervoor zorgt dat provincies, gemeenten en energieke inwoners nog meer leidend worden ten opzichte van Rijkswaterstaat. Voor projecten van Rijkswaterstaat betekent het onder meer dat de omgeving in het voorportaal van projecten meer speelruimte moet krijgen om mee te denken.
Koers 2020, het kompas van Rijkswaterstaat, richt zich op die noodzakelijke ontwikkeling en is het uitgangspunt voor de directie van Oost-Nederland om de rol van ‘gastheer’ te leren invullen. Hiervoor zijn al enkele stappen gezet.
Ambitie tonen
Bij nieuwe ontwikkelingen in het areaal en in de planfase van projecten wordt, aan de voorkant, de inbreng van de omgeving steeds groter. Jos van Hees vindt het belangrijk om hier ambitie te tonen. ‘De samenleving vraagt een andere houding van ons. Inwoners willen meer betrokkenheid en starten zelf initiatieven. Er zijn ook nieuwe opgaven, zoals de transitie naar duurzame energie. Verder zie je dat doelen vaker gerealiseerd worden in gebiedsprocessen, waarin meerdere initiatiefnemers gelijkwaardig samenwerken.’ De Omgevingswet springt in op deze behoefte.
Initiatieven van anderen
HID Oost-Nederland Nelly Kalfs heeft al in 2018 aangegeven dat ze graag wil leren van een casus waarin burgers een eigen doel of een rijksdoel realiseren met steun van de betreffende overheidsorganisatie. Als casus voor dit bewonersinitiatief dient de aanpak van geluidshinder bij de wegverbreding A1 Bathmen (zie kader). ‘We zijn erg gewend om het op onze manier te doen’, zegt Jos, ‘maar Rijkswaterstaat moet omdenken en meer dan ooit openstaan voor initiatieven van anderen, ook als er geen eigen opgave ligt. Dit vraagt om een verandertraject.’
In Oost-Nederland zijn de afgelopen decennia in het rivierengebied al veel gebiedsontwikkelingen uitgevoerd. Ook nu liggen er voor het Rijk allerlei opgaven zoals de Kaderrichtlijn Water, waarin samengewerkt wordt met provincie en waterschappen. ‘Je kunt dan niet meer alleen denken als beheerder, maar moet andere initiatiefnemers mee laten denken of faciliteren bij hun initiatieven. In dat verband zou Rijkswaterstaat al aan de voorkant van een project beter al mee kunnen denken, dat geeft later in het project een betere uitgangspositie bij vergunningverlening.’
Met 1 mond spreken
Een ondervinding uit de Ruimte voor de Rivier-projecten is dat het aantal organisaties en samenwerkingsverbanden in het rivierengebied erg groot is. Dit maakt het volgens Jos voor de omwonenden lang niet altijd helder wat de verschillende overheden doen of van plan zijn. ‘Hieruit blijkt wel dat regie op onze inzet nodig is, zodat wij met 1 mond spreken en eenduidig werken in en met onze omgeving. Denk daarbij aan het samenwerkingsverband Waalsamen rond de langsdammen in de Waal en gebiedstafel Twente als voorbeelden.’
In het werken met andere rollen voldoet de participatieladder niet meer om de betrokkenheid van de omgeving vast te stellen. Daarvoor in de plaats komt de Analysetool Overheidsrollen (zie bijlage) van Directie Participatie. Deze tool is gebaseerd op overheidsrolmodellen, legt Jos uit. ‘Het helpt om te bepalen wie er aan tafel zit. Welke rollen en positie heeft iedere deelnemer? Uiteraard zijn omwonenden ook deelnemer. Belangrijk is om vooraf aan te geven in welke hoedanigheid mensen aanzitten. Om hier vaardiger in te worden, gaan we hiervoor vanuit Rijkswaterstaat een leertraject opzetten.’
Meer informatie: Arthur.de.Craen@rws.nl 06 53 64 21 61
Leerervaring Burgerinitiatief A1 Bathmen
De verbreding van de A1 is bij de in- en omwonenden van Bathmen geen groot discussiepunt. Wel wil de Belangenvereniging Bathmen (BVB) geluidsbeperkende maatregelen aan en langs de A1 omdat omwonenden de leefbaarheid in Bathmen willen verbeteren. Volgens metingen van het RIVM overschrijdt de bestaande situatie de wettelijke grenswaarden en met de aanstaande verbreding neemt dit verder toe, tenzij aanvullende maatregelen worden genomen. De wettelijk verplichte maatregelen zijn via het tracébesluit meegenomen in het A1-project. Provincie en gemeente stellen bovendien extra geld beschikbaar voor bovenwettelijke maatregelen. Rijkswaterstaat heeft dit burgerinitiatief gekozen als leerervaring voor een gebiedssamenwerking met inwoners.
