Zeg je blockchain, dan zeg je voor veel mensen bitcoin. Maar blockchain is veel meer dan een slim systeem voor het handelen in digitale munten. Deze relatief nieuwe technologie biedt namelijk ook veel kansen en mogelijkheden voor Rijkswaterstaat om efficiënter en transparanter samen te werken met ketenpartners en de markt. Commitment van de markt is cruciaal, want blockchain werkt alleen goed als álle partijen binnen de keten met elkaar samenwerken.

Sarah el Boujdaini, projectleider Strategische Verkenning Blockchain
Bijou van Haren, projectleider Strategische Verkenning Blockchain

Was blockchain 5 jaar geleden nog een hype, inmiddels kijken (overheids)organisaties – waaronder Rijkswaterstaat –  serieus naar de mogelijkheden die deze relatief nieuwe technologie biedt, zeggen Sarah el Boujdaini en Bijou van Haren, projectleiders van de Strategische Verkenning Blockchain die Rijkswaterstaat uitvoert. ‘Naast verschillende (markt)experimenten worden wereldwijd steeds meer blockchaintoepassingen daadwerkelijk geïmplementeerd en ingezet’, legt El Boujdaini uit. ‘Dit maakt het ook voor Rijkswaterstaat interessant om na te gaan hoe blockchain kan worden ingezet.’ In de Strategische Verkenning – gereed in november 2021 – heeft Rijkswaterstaat daarom 6 zogeheten ‘usecases’ theoretisch uitgewerkt. Van Haren: ‘Dit zijn primaire processen waarvan de hele keten met behulp van blockchain inzichtelijk gemaakt kan worden. Concreet gaat het om de kwaliteitsmonitoring van ingekocht strooizout (zoutlogistiek), inzicht in afvalstromen én in Rijkswaterstaat-energiestromen, het herleiden van grondstromen, inzicht in gebruikte coatings op de Waalbrug en het automatiseren van het reparatie- en aanbestedingsproces van lichtmasten.’

‘Naast verschillende (markt)experimenten worden wereldwijd steeds meer blockchain-toepassingen ingezet’

Meer grip op grondstromen

Die verkenning was echt nodig, vertelt Vincent Hermens, bij Rijkswaterstaat initiatiefnemer van de usecase grondstromen. ‘In de keten van grondstromen zijn er veel schakels en meerdere bevoegde partijen zoals de gemeente, de provincie en de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT). Ieder gezag heeft een klein taakje. Maar niemand heeft het totaaloverzicht en de eindverantwoordelijkheid.’ Een situatie die in de praktijk tot problemen leidt. ‘Rijkswaterstaat zit helemaal aan het eind van de keten van grondstromen. Stel dat we 1.000 ton grond aankopen, en we ontvangen uiteindelijk 1.200 ton of 900 ton. Dan wil je weten waar het misgegaan is. Maar als wij dan vragen stellen aan de betrokken partijen, krijgen we geen fatsoenlijk antwoord. We hebben er te weinig vat op.’ Met blockchain kun je de verschillende stappen in de keten vastleggen en kun je, als de levering zwaarder of lichter is, direct zien waar of wanneer dat is gebeurd. Juist omdat in de grondstroomketen de verantwoordelijkheid is verdeeld over zoveel verschillende partijen, biedt blockchain een uitgelezen kans om die verantwoordelijkheden inzichtelijk te maken én gezamenlijk te dragen.

Wat is een blockchain?

‘Een blockchain kun je zien als een online gedistribueerd logboek waarin transacties worden opgeslagen’, vertelt Sarah el Bouidaini, co-projectleider Strategische Verkenning Blockchain Rijkswaterstaat. ‘Elke transactie (handeling) wordt hierin chronologisch en onveranderbaar vastgelegd. En is voor iedereen direct zichtbaar. Iedereen in het netwerk heeft een kopie van iedere vastgelegde transactie en is daarmee ook (mede-)eigenaar van de informatie. Een blockchain maakt dus inzichtelijk welke handelingen er door wie (welke partijen) zijn uitgevoerd. En omdat de rechten voor de informatie niet (meer) bij één tussenpersoon liggen – het logboek wordt beheerd door alle mensen in het netwerk – is er ook geen discussie meer over de vraag “Wie beheert de informatie?”. Omdat er niets meer aan de informatie en de cijfers veranderd kan worden, groeit het vertrouwen tussen de partners.’

Het ministerie van IenW & blockchain

Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (IenW) is actief lid van de Dutch Blockchain Coalition (DBC) en verkent op dit moment aan de hand van 2 pilots de meerwaarde van blockchain:

- Mobility as a Service (MaaS) zet blockchain in om mensen zo efficiënt mogelijk te laten reizen.

- In de blockchainpilot eBL (‘Digital Transfer of Ownership of the Bill-of-Lading’) gaan diverse organisaties, waaronder de haven van Rotterdam, aan de slag om in de zeevaart de eerste volledig papierloze, wettelijk erkende overdracht van eigendom op basis van een verhandelbare digitale bill-of-lading (eBL) te realiseren. De benodigde documenten én de financiering van de betreffende goederen worden hierbij vergaand gedigitaliseerd en geautomatiseerd. In maart dit jaar vond de kick-off bijeenkomst plaats van dit project.

Zoutkwaliteit op orde

Zijn collega Rini Donker, initiatiefnemer van de usecase zoutlogistiek, is met blockchain vooral op zoek naar een manier om de kwaliteit van zoutleveranties te monitoren. ‘Het zout moet heel zuiver zijn; er moeten niet allerlei andere bestanddelen in zitten. En de korrelgrootte moet goed zijn, omdat het anders vast komt te zitten in de strooimachine of van de weg af stuitert. Het gaat, kortom, om strooizout dat goed strooit en dooit.’ Die kwaliteit is niet vanzelfsprekend, licht Donker toe. ‘We hebben een paar keer problemen gehad met zoutleveranties uit Noord-Afrika. De kwaliteit vooraf was goed, bij aankomst was de kwaliteit niet (meer) goed. Ik was op zoek naar een manier om de kwaliteit vast te leggen tijdens de overtocht over zee. Zodat we wat we bestellen ook daadwerkelijk krijgen.’ Uiterst belangrijk, want als de kwaliteit niet goed is, kan uiteindelijk zelfs de gladheidsbestrijding in gevaar komen. ‘Een lading zout van 100.000 ton die niet goed is, betekent afkeur. We leggen het financiële risico weliswaar bij de leverancier, maar het levert wel een hoop gedoe op.’ Genoeg reden dus om te onderzoeken of het hele proces, van bron tot aankoop, vastgelegd kan worden met behulp van een blockchain. Donker: ‘We zouden hier een app voor kunnen maken waarin je, op verschillende momenten, met de verschillende partijen die deel uitmaken van de keten, monsters maakt en vastlegt.’

‘Onze verwachting is dat samenwerking sneller, soepeler en efficiënter verloopt als je bij blockchain-toepassingen samenwerkt met meerdere partijen’

Samen de spelregels bepalen

Om dit soort samenwerkingen met de diverse stakeholders goed op poten te zetten, heeft Rijkswaterstaat in de strategische verkenning de samenwerking gezocht met de Dutch Blockchain Coalition (DBC), een samenwerkingsverband tussen partners uit de overheid, kennisinstellingen en het bedrijfsleven dat een paar jaar geleden (onder meer) is opgericht om de samenwerking in dit ecosysteem te versterken. Koen Hartog, coördinator van de usecases vanuit DBC, licht toe: ‘Blockchain of decentrale technologie biedt de overheid veel kansen. Zo biedt het ons de mogelijkheid om burgers meer regie te geven over hun digitale interactie met de overheid en hopelijk ook met de private sector. Met blockchain kan ook de data-integriteit beter worden gewaarborgd. Dat heeft Rijkswaterstaat bijvoorbeeld beoogd met een concept-bodempaspoort dat in de strategische verkenning is ontwikkeld voor de usecase grondstromen. Decentrale technologie is verder van belang in relatie tot de opkomst van autonome systemen (Artificial Intelligence, AI), omdat het daar belangrijk is om goed vast te leggen wat zo’n autonoom systeem wel en niet mag doen. Dat kan ook van groot belang zijn voor bijvoorbeeld de kritieke infrastructuur.’ Blockchain is anders dan andere innovatieve technologieën, vervolgt Hartog: ‘Daarom kun je dit niet anders doen dan in samenwerking. Dat maakt het natuurlijk complex. Je moet het van tevoren met elkaar eens worden over de spelregels. De Dutch Blockchain Coalition is als onpartijdige, onafhankelijke triple helix-organisatie bij uitstek geschikt om dit soort processen verder te brengen.’

Voordelen voor de markt

Voor Rijkswaterstaat is het belang van samenwerking in ieder geval evident, zegt El Boujdaini: ‘Onze verwachting is dat samenwerking sneller, soepeler en efficiënter verloopt als je bij blockchaintoepassingen samenwerkt met meerdere partijen. En dat zijn natuurlijk zaken waar Rijkswaterstaat zich graag sterk voor maakt.’ Ook voor de marktpartijen biedt blockchain allerlei voordelen, vult Donker aan: ‘Zoutleveranciers hebben er bijvoorbeeld zelf belang bij dat de levering in één keer goed is. Zij denken zelf namelijk ook dat het zout dat zij leveren van goede kwaliteit is; ze hebben specificaties en monsters ontvangen, zijn soms zelfs gaan kijken op locatie. Maar dan blijkt het bij levering toch niet goed te zijn. Met alle financiële risico’s van dien.’ Dit beaamt ook Hermens: ‘De markt heeft zelf ook last van alle onduidelijkheden en al die bevoegde gezagen. Zij hebben er baat bij als dat beter wordt.’ De strategische verkenning van Rijkswaterstaat is de eerste stap. Donker: ‘Blockchain is een idee om het probleem aan te pakken. Onze wens is om de komende periode met de markt te bezien of zij interesse hebben om hieraan mee te werken.’

Ook in dit magazine!