In de eerste versie van het Deltaplan Ruimtelijke Adaptatie in 2018 is onderstreept dat de relatie tussen de klimaatopgaven en het bodem- en watersysteem van belang is om tot een goede aanpak te komen. Hiermee is onderkend dat de rol van bodem en ondergrond in klimaatadaptatie belangrijk is en dat beide domeinen nauw met elkaar verweven zijn.
Aan de ene kant biedt de bodem kansen voor klimaatadaptatie, aan de andere kant kan de bodem en ondergrond klimaatadaptieve maatregelen juist ook in de weg staan of bijdragen aan de kwetsbaarheid. Het niet benutten en uitwisselen van kennis en ervaring tussen de domeinen ‘bodem’ en ‘klimaatadaptatie’ leidt tot risico’s en het missen van kansen om op een goede manier met wateroverlast en overstromingen, droogte en hitte om te gaan.
Relaties tussen klimaatadaptatie en de bodem
Er zijn talloze technische relaties tussen bodem en klimaatadaptatie en er is alle reden om kennis tussen beide domeinen goed uit te wisselen en praktisch toepasbaar te maken. Denk bijvoorbeeld aan de problematiek rond oxiderende veenbodems, die ook in Nederland leiden tot een significante uitstoot van CO2. Tegelijkertijd biedt die bodem ook kansen om CO2 op te slaan. Daarnaast kan het afkoppelen en het bergen van water in de ondergrond vanuit het perspectief van klimaatadaptatie een goede oplossing zijn. Maar als onvoldoende rekening wordt gehouden met de ondergrond kan het ook tot problemen leiden, zoals grondwateroverlast en vochtproblemen. Ook is het denkbaar dat bij infiltratie bodemverontreiniging ontstaat.
Vergroening stedelijk gebied en tegels uit de tuin
Een ander voorbeeld is de ‘vergroening van stedelijk gebied’ dat veel gepropageerd wordt om hittestress in steden te beperken. Vergroening vraagt echter om een grote hoeveelheid water. Voorkomen moet worden dat de vergroening leidt tot onacceptabel uitzakken van grondwaterstanden. Dit vraagt kennis over type beplanting en praktische kennis over grondwaterbeheer. Ook droogte in de zomer veroorzaakt een versnelling van de inklinking van klei en veen met de schade aan gebouwen en infrastructuur tot gevolg. Ook zij hebben voldoende water nodig: en dat moet dan wel voorhanden zijn.
En als laatste voorbeeld kan ook het verwijderen van tegels uit tuinen om extra water te bergen een goed idee lijken. Maar in sommige gebieden – waar bijvoorbeeld sprake is van bodemdaling – is geen enkele bergingsruimte in de bodem meer beschikbaar en veroorzaakt het juist grondwateroverlast. Ook kunnen in die bodem verontreinigingen zitten die met het oog op risico’s voor de mens juist om afdekking vragen.
Vraag en doel
In juli 2019 startten het Hoogheemraadschap van Rijnland, het Platform Slappe Bodem en het Nationaal Kennisprogramma Bodemdaling het project ‘Klimaatadaptatie meets bodem’. Gesignaleerd is dat de verbetering van de ‘technische’ relatie tussen klimaatadaptatie en bodem vraagt om meer actie op het vlak van de ‘menselijke’ relatie. Hierbij is het van belang zowel te werken aan het verbinden van netwerken in de domeinen ‘klimaatadaptatie’ en ‘bodem’ als aan het verbinden van mensen met praktijkkennis (aanleg en beheer) met mensen die kennis ontwikkelen.
Doel van het project is drieledig. Allereerst levert het project een bijdrage aan het inbrengen van kennis van bodem en ondergrond in netwerken die zich bezighouden met klimaatopgaven en omgekeerd. Daarnaast biedt het projectresultaat handelingsperspectief voor het verbinden van praktijk- en beheerkennis en strategische en ontwikkelkennis op het gebied van bodem en ondergrond en klimaat. Ten slotte draagt het project concreet bij aan het verspreiden van opgedane kennis in de netwerken.
Projectaanpak
Het project ‘Bodem meets klimaatadaptatie’ past in de ambitie van het Convenant Bodem en Ondergrond om de rol van bodem en ondergrond in klimaatadaptatie te verdiepen en te verbreden. In het project wordt:
- uitwisseling 1.0 beschreven: hoe functioneren de netwerken nu en hoe zijn klimaatadaptatie en bodem verbonden
- Pilots: Het faciliteren van 2 concrete pilots voor het uitwisselen van kennis en ervaring op en tussen het operationele en strategische niveau.
- Uitwisseling 2.0: Het uitventen van deze pilots als voorbeeld en het vertalen van deze ervaringen naar tips en tricks voor een nieuwe ontwerp /aanpak voor uitwisseling derden
- Quick scan internationaal: een quick scan van de wijze waarop in andere landen wordt omgegaan met het verbinden van de domeinen ‘bodemdaling’ en ‘klimaatadaptatie’
In een volgende editie van het e-magazine komen de eerste resultaten van ‘Bodem meets klimaatadaptatie’ aan de orde.
Tommy Bolleboom (RWS) en Robert van Kleef (Sterk Consulting BV)
Meer lezen over het Kennisprogramma Bodemdaling kijk op de website van het programma.
