Dit artikel hoort bij: Uitvoeringsprogramma Bodem en Ondergrond 02
Herman van Veen zong het al in het lied Helden: “Echte helden die zie je zelden”. Dat geldt ook voor de helden in het werkveld bodem- en landgebruik, ze zijn vrij onzichtbaar. Het lijkt wel of ze ondergronds werken. Het zijn “Aardse helden”. Maar hun verhalen zijn de moeite waard om opgetekend en gelezen te worden. Het zijn niet de verhalen van de grote revoluties (hoewel sommige ontwikkelingen revolutionair zijn!), maar laten zien wat je als individu kunt bereiken. Met deskundigheid, gedrevenheid, enthousiasme en doorzettingsvermogen. Wat aardse helden gemeen hebben is dat ze mensen om hen heen inspireren, nieuwe verbindingen leggen over grenzen heen en de samenwerking zoeken. Ieder in zijn of haar eigen omgeving en niveau.
Een boerderij geboren zien worden, die kans krijg je in Nederland niet vaak. Soms kan het toch: begin dit jaar schoot op landgoed Grootstal bij Nijmegen het 5,5 ha grote regeneratieve boerenbedrijf Bodemzicht uit de startblokken. De helft van de groentetuin werd ingericht, er verschenen runderen die 5 hectare verwoestijnde bodem tot leven gingen brengen. En toen sloeg corona toe. Boer Ricardo was maanden uit de running; zijn partner Anne, eigenlijk coördinator van de leerplek van Bodemzicht, nam zijn werk over.
Op het eeuwenoude Overijsselse landgoed Vilsteren klinken sinds een tiental jaren frisgroene geluiden. Mede-eigenaar Liesbeth Cremers wil het landschap met al zijn cultuurhistorische elementen beschermen juist door hervormingen. Ze is een van de voortrekkers van een groeiende groep particuliere grondbezitters die de grote opgaven van deze tijd in hun samenhang en gezamenlijk het hoofd wil bieden. Titel van het draaiboek: natuurgerichte land- en bosbouw.
'Misschien is het wel evolutie,' grapt Douwe Jonkers als hij zijn opmerkelijke loopbaan toelicht, 'het leven begint in zee en kruipt dan het land op.' Bij nader inzien ligt het toch ietsje anders: hij volgde het pad van vervuiling. Als marien bioloog wilde hij de zee schoonhouden en zag dat rivieren daarin ongewenste stoffen uitspugen. Overgestapt van zout naar zoet water, bleek veel verontreiniging dáár afkomstig van de landbouw. Via het mestdossier kwam hij terecht bij bodem en ondergrond op het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat, waar ons gesprek begin september plaatsvindt. Waarin hij vertelt dat hij over een paar dagen verhuist naar het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit om daar het veenweidedossier aan te pakken.
Een loopbaan in het ondergrondse leek een logische keuze voor Paul Camps. Zijn vader was onderhoudsmonteur van een mijnschacht, zijn opa en ooms hakten iedere dag steenkool uit de diepzwarte gangen van de oostelijke mijnstreek. Dat zijn werk een link had met dat verleden realiseerde hij zich pas later. Na een studie chemie werd hij adviseur op de afdeling Milieu van de gemeente Amersfoort, waar bodemsanering op zijn pad kwam. Inmiddels zijn energietransitie en klimaatadaptatie hot topics.
Als in het ambtenarenkorps de functie verbindingsofficier zou bestaan, dan zou Frank Lonnee die bekleden. Hij brengt mensen bij elkaar, verknoopt onder- en bovengrond en werkt liefst dwars door sectoren heen. Dat hij bij bodem en ondergrond is uitgekomen is eigenlijk toeval, maar het is wel een terrein waarop zijn verbindende kwaliteiten goed van pas komen.
Ronnie Hekkenberg staat niet graag op de voorgrond. Wel pal voor de ondergrond, waarvoor hij sinds 2010 in het strijdperk treedt. Wat zich onder het aardoppervlak bevindt, komt er in maatschappelijke besluitvormingsprocessen namelijk bekaaid van af, zegt hij, en dat kan gevolgen hebben waar je niet blij van wordt. Zijn missie: in Zaanstad bewerkstelligen dat men boven- en ondergrond als een vanzelfsprekend geheel gaat zien. En dan daarnaar handelen.
Had hij meer affiniteit met koeien gehad, dan had de wereld misschien minder van Johan Bouma gehoord. Dan was hij waarschijnlijk boer geworden op het ouderlijk bedrijf, in plaats van hoogleraar bodemkunde in Wageningen, met een indrukwekkende prijzenkast en een invloedrijke rol in het nieuwe EU kennisinvesteringsprogramma.
‛Waarom krijgen wij als bodemmensen niet voor elkaar wat klimaatwetenschappers wel lukt? Kassamedewerkers bij C1000 weten dat CO2 belangrijk is – terwijl het veel ongrijpbaarder is dan bodem. Maar bodem zit gewoon niet tussen de oren. Terwijl die aan de basis ligt van ons bestaan.’ Saskia Keesstra wil de bodem de plaats geven die hem toekomt in de ecologische, sociale en economische context waarvan hij deel uitmaakt.
'Je moet weten dat ik niet direct met bodem werk,' mailt Lian Kasper in antwoord op mijn interviewverzoek, 'al is mijn verhaal wellicht toch relevant. Het gaat over het sociale aspect: hoe onze betrokkenheid bij bodem en landschap vorm krijgt en duurzaam kan worden.' Dat me dat zeker relevant lijkt, mail ik terug, want als men het in het bodemveld érgens over eens is, dan wel over de noodzaak van betrokkenheid bij de grond waarop we leven. We treffen elkaar op een nazomerdag in het mooie oude gebouw waar Land & Co is gevestigd, op de website omschreven als 'een buitengewoon ingenieursbureau met als missie mens en aarde wezenlijk verbinden'.
Tanja Klip-Martin, dijkgraaf van Waterschap Vallei en Veluwe, is naar eigen zeggen, niet iemand van tweede grasspriet links, derde dotterbloem rechts. ‘Als bestuurder kijk ik naar het grote geheel. Die Waterschappen, dat is zo’n leuke wereld! Ze zitten in het oog van – niet de storm, maar van alles wat op ons afkomt: klimaatverandering, energietransitie, landbouwtransitie, circulaire economie. Bodem is daarin niet weg te denken.’
Als milieuchemicus Martijn van Houten zou moeten kiezen tussen experimenteren met moleculen of met maatschappelijke opgaven, is de kans groot dat hij het laatste de voorkeur geeft. Die instelling resulteerde onder andere in het Expertisecentrum PFAS en in BodemBreed Forum.
Ruim 10 jaar geleden ontwierp Ronald Rovers de Closing Cycles Calculation Tool die hij MAXergy noemde, een manier om kringlopen naar 0 te rekenen, gebaseerd op één grootste gemene deler voor alle processen: landbeslag. ‘Voordat ik durfde toegeven dat het kon kloppen,’ zegt hij, ‘had ik 3 weken koppijn.’