Foto Tijdens Corona is het bemonsteren van de vooroever door de medewerkers van WMR voortgezet. Drone-beeld van hoe het net wordt geopend en de vangst wordt genoteerd. (Bron: Michiel Dammers)
De ondiepe kustzone van de Noordzee zit vol met leven. Jonge platvissen groeien hier op en in de bodem leven borstelwormen en strandgapers. Zandsuppleties brengen de populaties niet in gevaar, wijst het onderzoeksprogramma Natuurlijk Veilig uit. Theo Prins, onderzoeker van Deltares, ziet kansen voor natuurvriendelijk suppleren. Hoe kunnen suppleties voordelig uitpakken voor de kustnatuur?
Dieren die in de branding leven kunnen gelukkig tegen een stootje. Volgens Prins is de vooroever een dynamische omgeving waar specifieke organismen leven: ‘Hoe verder van het strand, hoe hoger de soortenrijkdom. De stroming en de golven nemen er af.’ In die zone vinden sinds de jaren 90 onderwatersuppleties plaats. Over de gevolgen van suppleties op het bodemleven heeft Prins zowel slecht als goed nieuws: ‘Het directe gevolg van het opbrengen van een dikke laag zand is dat ter plekke het bodemleven afsterft. Positief is dat het ecosysteem zich vervolgens herstelt. De hersteltijd is korter dan de periode tussen twee suppleties.’
‘Ons beeld is dat het effect van suppleties in de kustzone nu vrij gering is’
Gering effect van suppleties
Voor Natuurlijk Veilig bundelden onderzoekers van Deltares en Wageningen Marine Research beschikbare data. De vooroever bleek nog een relatief onbekend terrein. ‘Vanaf het strand kun je monsters nemen, maar verderop wordt dat lastig. Onderzoeksschepen kunnen er niet komen.’ Dierpopulaties in de kustzone zijn momenteel sterk aan het veranderen. Zo trekken schar en schol er weg en rukt de Amerikaanse zwaardschede, een invasieve exoot, op. Toch linkt Prins deze veranderingen niet aan zandsuppleties: ‘Ons beeld is dat het effect van suppleties vrij gering is.’
Veranderend sediment
Maar wat als de suppleties blijven voortduren? Om toekomstige effecten op bodemdieren te voorstellen, stelde Deltares een habitatmodel op. ‘Tot nu toe verandert het sediment niet door de suppleties. Maar blijven we decennialang suppleren met zand uit de Noordzee – dat grover is dan zand in de ondiepe kustzone – dan zal de sedimentsamenstelling toch gaan veranderen.’ In de dynamische branding met wind, stroming en golfslag verwacht hij nauwelijks effect op het bodemleven. Maar verder van de kust, in luwe delen met fijner sediment, kan de vergroving wél leiden tot vermindering van kwetsbare soorten. ‘In fijner sediment leven meer verstoringsgevoelige bodemdieren. Denk aan borstelwormen, zeeklitten en nonnetjes’. Urgent is de vergroving niet, benadrukt hij. ‘Dit speelt pas over tientallen jaren. Het systeem bevat veel speelruimte. Belangrijk is wel om de sedimentsamenstelling goed te blijven monitoren.’
Mozaïek aan onderwaterlandschappen
Onherroepelijk is de toekomstige vergroving niet. Rijkswaterstaat kan bij suppleties meer sturen op sedimentsamenstelling: ‘Gebruik suppletiezand dat niet te veel afwijkt van wat er ligt. Dat gebeurt overigens deels al’ Prins ziet kansen om met zandsuppleties dierpopulaties mogelijk te helpen. ‘Met suppleties zouden we een mozaïek aan onderwaterlandschappen kunnen ontwikkelen. Met daarin onder meer luwten voor vissen en bodemdieren.’ Hij beveelt een experiment aan om natuurkansen hiervan te onderzoeken. Serena Rivero van Stichting De Noordzee, een van de convenantpartners van Natuurlijk Veilig, ziet wel heil in een dergelijke pilot. ‘Al moeten we ook goed kijken naar de risico’s’, vult ze aan.
‘Zeespiegelstijging en de verwachte opschaling van vooroeversuppleties maken monitoring extra urgent’
Structureel monitoringsprogramma
Rivero van Stichting De Noordzee bepleit, net als Prins, een structureel monitoringprogramma om de zandsuppleties en het leven in en op de zeebodem te volgen: ‘Zeespiegelstijging en de verwachte opschaling van vooroeversuppleties maakt monitoring extra urgent. Onderzoek voor de kinderkamerfunctie niet alleen de tong en schol, maar ook andere soorten. Of beter nog, bestudeer het hele voedselweb. Kijk breder dan alleen de kust en neem de effecten van suppleties op de Noordzee mee. Zandsuppleties hebben effect op een complex systeem, waar nog onvoldoende over bekend is.’
Ecologische draagkracht onder druk
Zandsuppleties moeten volgens Rivero uitgevoerd worden binnen de ecologische draagkracht van het ecosysteem: ‘Die draagkracht staat onder druk. Denk aan kabels naar windparken, visserij en toegenomen suppleties. De drukfactoren in de kustzone nemen toe en vragen om afstemming en onderzoek.’ Tot slot zou Rivero graag zien dat de uitkomsten van Natuurlijk Veilig vertaald worden naar beleid en regelgeving, zoals concrete tendercriteria voor suppleties waarbij onder meer de sedimentsamenstelling tijdens de uitvoering wordt gemonitord.
