Biobased materialen helpen Rijkswaterstaat om in 2050 circulair te kunnen werken. Dit is niet nieuw, want hout wordt al eeuwenlang gebruikt voor bruggen. Wel nieuw is dat Rijkswaterstaat samen met partners op Hoeve Nieuw Zwanenburg bij Oirschot experimenteert met nieuwe gewassen voor aanlegprojecten. Hans Eenhoorn van NOVA Rijkswaterstaat legt uit wat er zoal gebeurt op de hoeve.
Vernieuwers ontmoeten elkaar
Hoeve Nieuw Zwanenburg is ooit aangekocht door Rijkswaterstaat om de verbreding van de A58 mogelijk te maken. De hoeve is nu beschikbaar als living lab voor circulaire ontwikkelingen, te beginnen met de teelt van grondstoffen. Ontwerpers werken er samen met overheden, onderwijs en ondernemers aan innovaties. Tijdens de Dutch Design Week konden vernieuwers elkaar op de hoeve ontmoeten.
Gewassen als grondstof
Het living lab kan planstudies ondersteunen met kennis over circulair werken. "In ons field-lab verbouwen we sinds dit jaar vezelgewassen zoals hennep en zonnekroon. Deze willen we als grondstof gebruiken in de grond-, weg- en waterbouw (GWW)," vertelt Hans Eenhoorn. "De gewassen laten we groeien op de 10 hectare landbouwgrond van de hoeve. Zo kunnen we onderzoeken welke biobased gewassen geschikt zijn als grondstof in onze infrastructuur. Een mooi voorbeeld in Duitsland is een brug, gebouwd van vlas met hars."
Wegmeubilair van vezels
De biobased materialen groeien dichtbij de testlocatie van InnovA58. Rijkswaterstaat en marktpartijen onderzoeken op die plek allerlei weginnovaties, waaronder biobased wegmeubilair. Ook projectpartner ProRail is hier bezig met een test van geluidsschermen, waarvan één geluidsscherm plantenvezels bevat. Hans: "In ons team kijken we specifiek naar zes programmalijnen binnen de GWW-sector. Dat zijn geotextiel, oeverbescherming, beton, asfalt, kunstwerken en bruggen. Met onze oogst van dit jaar kunnen we gaan experimenteren met toepassingen."
Minder afhankelijk van het buitenland
Rijkswaterstaat legt binnen Hoeve Nieuw Zwanenburg de nadruk op materialen voor de GWW-sector. Een bijkomend voordeel kan zijn dat de gewassen een nieuw verdienmodel vormen voor boeren als blijkt dat deze ook de bodem kunnen herstellen of CO₂ kunnen vastleggen. Hans wijst ook op de strategische voordelen: "Verbouwen wij onze eigen grondstoffen, dan maakt dat ons minder afhankelijk van buitenlandse leveranciers. Geopolitieke problemen veroorzaken namelijk steeds vaker leveringsproblemen."
Lokale kennis
De eerste testgewassen zijn in het seizoen van 2024 op Nieuw Zwanenburg gezaaid door boer Ad en boer Theo, die zelf in het gebied een boerderij hebben. Hun vak- en gebiedskennis is belangrijk. Dit jaar begon het zaaien van meerjarige vezelgewassen zoals olifantsgras en zonnekroon. Van deze planten kan nog tientallen jaren geoogst worden. Olifantsgras is volgens Hans goed voor de bodem en legt ook CO₂ vast. Enkele hectares zijn ingeplant met éénjarig vezelhennep.
Geluidsschermen van geoogste vezels
Alles wat we in de praktijk leren, helpt om het volgende zaaiplan te maken. Een leerpunt is nog hoe de onkruidbestrijding in het eerste jaar naar nul kan worden teruggebracht, zonder dat het gewas te lijden heeft. "Bij dit soort problemen waarderen we de ambachtelijke kennis van de boeren," merkt Hans op. Monitoren vindt hij een belangrijk onderdeel van het hele proces, om zo te leren voor de toekomst. Ook benadrukt hij het belang van de interne samenwerking tussen de kennisdiensten NOVA, WVL en GPO.
Brug van vlas en hars
Voor de toekomst ziet hij kansen in het samenspel tussen vezels en hout in combinatie met beton en staal. "Je kunt de 'natte' delen van de brug uitvoeren in beton. Hout pas je dan toe in de delen die droog blijven. Zo bespaar je op beton." Bij de TU Eindhoven is hier al veel praktijkkennis over. Faas Moonen van de TU Eindhoven brengt deze kennis als kwartiermaker bij Nieuw Zwanenburg actief in. Een interessante ontwikkeling die hij signaleert, is de combinatie van vlas en hars, waarmee in Duitsland al een brug wordt gebouwd. "We leren van successen van anderen."
Milieueffecten verkleinen
Bouwen met minder uitstoot kan volgens Hans in de toekomst de milieueffecten van infrastructuur verkleinen. "Ergens hoop je dat een planproject zó weinig milieueffecten heeft dat het gemakkelijk naar de uitvoeringsfase kan. Met lokale biobased materialen draag je hieraan bij door CO₂ vast te leggen en de stikstofuitstoot te beperken."
