De aarde leefbaar houden met biologische principes

Hoe kan het werk van IenW en Rijkswaterstaat bijdragen aan het oplossen van de grote problemen van deze tijd? Klimaatverandering, CO₂-uitstoot, stikstofemissie en biodiversiteit beïnvloeden het werkveld. De effecten hiervan spelen een grote rol in de plannen voor de toekomst. Om de taken van nu en straks goed te kunnen uitvoeren, organiseert het Kenniscentrum KIS van IenW kennisbijeenkomsten over strategische onderwerpen. De ideeën van Jaco Appelman (Universiteit Utrecht) en Albert Faber (ministerie van EZK) over de inrichting van Nederland, stemmen in dit verband tot nadenken. Allebei houden ze zich bezig met strategieën om de menselijke invloed op de aarde om te buigen.

Ecologische vraagstukken

In het antropoceen beïnvloedt de mens de aarde tot op geologisch niveau. Waar het voorgaande tijdperk holoceen zich kenmerkte door stabiliteit en evenwicht, lijkt er door de invloed van de mens een nieuwe geologische situatie te zijn ontstaan. Het is een complexe wereld met snelle - door de mens ingezette – veranderingen die de aarde tot op geologisch niveau beïnvloeden. Albert: ‘Het antropoceen is niet alleen een geologische term, maar vooral de duiding van een nieuwe tijd. Urgentie, waardenstrijd en complexiteit zijn bepalende kenmerken van het antropoceen. We kampen op wereldniveau met dringende ecologische vraagstukken en dat gaat gepaard met dreiging en verlies.’ Albert vult dit aan: ‘Het is geen vraagstuk van bestuur en management, maar van politiek en ethiek: ongelijke kansen, risico’s en machtsverschillen. Daarnaast is er een complexe relatie tussen de mens en de natuur, die onderling onafscheidelijk zijn.’

Verbeeldingskracht

Albert is duidelijk over de invloed van de mens: ‘We leven op een planet of no return. De verwevenheid tussen mens en natuur is niet meer terug te draaien.’ Dat betekent dat alles wat er vroeger was, verloren is. Om die reden moet er een nieuwe vorm van verantwoordelijkheid worden ontwikkeld, uitgaand van de onlosmakelijke verbinding tussen mens en natuur, licht Jaco toe. ‘Om de aarde leefbaar te houden moeten we toe naar een verdienmodel waarbij het loont om de natuur te herstellen. Kijk naar de natuur en zoek daarin de oplossingen.’ Hij stelt zich dat voor door ontwerpen te stoelen op biologische principes. ‘Alleen dan kunnen we ervoor zorgen dat wij als mens en planeet weer gaan floreren.’

De belangrijkste vraag is hoe om te gaan met deze verantwoordelijkheid. Zo is klimaatverandering volgens Albert niet zozeer iets om ‘op te lossen’, maar om te beperken én om mee te leren leven. ‘Inspiratie kunnen we vinden in de natuur. Doemdenken helpt ons niet, we hebben meer aan verbeeldingskracht en wervende toekomstbeelden. Daarmee betrek je anderen bij je inspanningen.’ Jaco pleit voor een andere blik op dezelfde problematiek. ‘Nu betekent een groeiende economie een krimpende ecologie. Maar dat hoeft niet zo te zijn als we voor die economie de basale levensprincipes uit de natuur inzetten. Dan zijn er wel andere spelregels. Want producten die langer meegaan, passen vaak niet in de huidige businessmodellen, waarin juist verdiend wordt aan spullen die stukgaan en vervangen moeten worden.’

Niet minder, maar méér

Met de natuur als voorbeeld kunnen constructies gebouwd worden met veel minder materialen en energie dan nu het geval is, verwacht Jaco. ‘Evolutionaire principes maken veel meer dan wij gebruik van mislukkingen om vooruit te komen. In de evolutie doet de natuur duizenden pogingen om zich aan te passen en vervolgens is er 1 manier die vooroploopt. Wat we hiervan kunnen leren, is dat mislukkingen belangrijke lessen zijn voor vooruitgang. Denk niet in termen van ‘minder’, maar juist in ‘méér’ en ‘beter’. Een voorbeeld hiervan, waarbij groeien door ontwikkeling mogelijk is, is het bedrijf BioMason, dat micro-organismen inzet voor het maken van het basismateriaal voor bakstenen. Het Amerikaanse bedrijf biedt hiermee een ecologisch alternatief voor de traditionele productiemethode van bakstenen waarbij wereldwijd gigantische hoeveelheden CO₂ vrijkomt.

Albert en Jaco zien nu al mooie ecologische voorbeelden. Zoals de Marker Wadden. Albert: ‘Een natuurgebied dat in een paar jaar tijd door de mens gemaakt is in een eveneens door de mens gemaakte zee. Dat zijn cultuurdaden bij uitstek.’ Volgens Jaco hoeft het soms ook helemaal niet moeilijk te zijn. Zo wordt in Granada, Zuid-Spanje, nagedacht over problemen met hitte en droogte. Wat blijkt? Door 30 tot 40% van de huizen plantenbakken te geven, daalt de temperatuur met 1%. ‘Dat kun je dus op een simpele manier – samen – bereiken.’

Aan de slag

Een tip van beide heren voor een uitvoerende overheidsorganisatie, is om problemen juist groter te maken in plaats van kleiner en vervolgens als samenleving het gesprek te voeren over welke waarden belangrijk zijn. Door de complexiteit in beeld te brengen, worden de oplossingsrichtingen zichtbaar. ‘En ga vooral samen aan de slag’, besluit Jaco.