De tunnel van de toekomst

‘De Heinenoordtunnel begint een oud besje te worden’, lacht projectmanager Claudia Wolff, die de renovatie namens Rijkswaterstaat leidt. ‘Na ruim 50 jaar is het tijd voor een grote opknapbeurt. Daarna moeten de civiele constructies weer 30 jaar meekunnen en de technische installaties 15 jaar. Tegelijkertijd zorgen we dat de tunnel voldoet aan de nieuwste regels.’ ‘Het bijzondere aan dit project is dat het bestaat uit 2 verschillende onderdelen’, verduidelijkt projectdirecteur Geert Quicken van bouwcombinatie Savera III. ‘Naast de reguliere renovatie vervangen we de complete besturing, bewaking en bediening van de tunnel, dus zowel de hard- als software. Daarvoor ontwikkelen we generieke bouwblokken. Dat zijn standaard stukken hard- en software die we in meerdere tunnels kunnen toepassen en per tunnel configureren. Deze combinatie van werkzaamheden vraagt een heel andere manier van werken dan gebruikelijk; er is bijvoorbeeld veel meer afstemming nodig en extra aandacht voor de bewaking van de integraliteit. Er komen in het projectteam eigenlijk 2 werelden samen.’

Meer procesinnovatie dan productinnovatie

Wolff legt uit dat de generieke bouwblokken bijdragen aan de brede transitie naar een vitale infrasector. ‘Met generieke bouwblokken verbeteren en uniformeren we het beheer. Daar plukken we de vruchten van bij het onderhoud. Als alle tunnels met dezelfde systemen werken, kunnen we storingen makkelijker en sneller oplossen. Een systeem dat zich bij meerdere tunnels heeft bewezen, is bovendien betrouwbaarder. En als de wet of de standaarden veranderen, kunnen we veel tunnels in 1 keer aanpassen. Eigenlijk werken we dus meer aan procesinnovatie dan aan productinnovatie.’ Het is spannend om de verschillende blokken in dit project voor het eerst toe te passen, vindt Quicken. ‘Er komen veel dingen samen die van elkaar afhankelijk zijn. Er zijn bijvoorbeeld blokken voor audio en video, voor netwerkverbindingen, voor de werkplek van de bedienaars, maar ook voor beveiligingsfuncties. Die laatste zijn heel belangrijk; veiligheid staat immers voorop.’

Afwegen tussen generiek en specifiek

Uiteindelijk is het de bedoeling dat de generieke bouwblokken worden toegepast op alle Rijkswaterstaat-tunnels . Maar vooralsnog ligt de focus op 8 tunnels in Zuid-Holland die de komende jaren op de planning staan voor renovatie. Wolff: ‘Er zit al veel variatie in die eerste 8. Daarmee hebben we meteen ook een groot deel van Nederland te pakken; in totaal beheert Rijkswaterstaat 20 tunnels. Wel blijft voor elke tunnel maatwerk nodig en moeten we de blokken instellen, bijvoorbeeld voor de afmetingen en het aantal rijstroken en camera’s. Zo snijden we het bouwblok toe op de specifieke eigenschappen van de Heinenoordtunnel. Het is belangrijk om goed af te wegen welke onderdelen verstandig zijn om generiek te maken en welke we beter specifiek kunnen laten.’

Renovatie is huzarenstukje

De renovatie van de Heinenoordtunnel zelf is net zo goed een huzarenstukje, benadrukt Wolff. ‘Er gaan dagelijks 110.000 voertuigen door de tunnel en er zijn geen goede omrijroutes. Sluiting van de tunnel brengt dus enorme maatschappelijke kosten met zich mee. Om de hinder te beperken, bouwt Savera bijvoorbeeld in slechts 2 weken tijd een nieuw middentunnelkanaal: een ruimte tussen de tunnelbuizen met onderin een vluchtweg en bovenin ruimte voor de kabels en technische installaties. De rest van de renovatie kunnen ze grotendeels vanuit dat middentunnelkanaal uitvoeren, zodat weggebruikers met minder afsluitingen te maken krijgen.’ Quicken vult aan: ‘Om zeker te weten dat dat lukt, werken we met 3D-modellen en een digital twin – een digitale kopie van de tunnel waarmee we de bouw kunnen oefenen. Bovendien maken we van tevoren op een testlocatie een echt stukje middentunnelkanaal. Zo zijn we optimaal voorbereid.’

Samenwerking is essentieel

Om de complexe opgave tot een goed einde te brengen, is samenwerking essentieel: tussen Rijkswaterstaat en aannemer, maar ook binnen het aannemersconsortium. In de aanbesteding legde Rijkswaterstaat daar dan ook veel nadruk op. ‘Samenwerking was het eerste kwaliteitscriterium’, vertelt Wolff. ‘De deelnemende partijen moesten een samenwerkingsplan indienen en een assessment doen. Daarvoor hebben we inspiratie opgedaan bij de DOEN-projecten.’ Quicken reageert: ‘Dat assessment was heel bijzonder. We speelden casussen na en kregen waardevolle terugkoppeling. Daardoor leer je elkaar snel kennen. Die ervaring zorgt nu voor een vliegende start.’ De coronamaatregelen versterken dat effect misschien wel, denkt Wolff. ‘Doordat alles digitaal moest, hadden we vaker overleg over het proces. We moesten al continu samen oplossingen zoeken. Dat is een opmaat naar samenwerking. We vroegen de partijen bijvoorbeeld wat ze nodig hadden voor een goede inschrijving. Ik raad mijn eigen collega’s bij Rijkswaterstaat aan dit vaker te doen.’

Snelle selectie

Juist de uitdagende combinatie van werkzaamheden maakte de Heinenoordtunnel gewild bij de markt. Quicken: ‘Met zo’n klus zet je je bedrijf op de kaart voor komende tunnelprojecten.’ Wolff: ‘Wij zochten een aannemer met ervaring met zowel renoveren als ontwikkelen. Daarom waren de selectie-eisen zwaarder dan normaal.’ Rijkswaterstaat koos bovendien voor een snel selectieproces. Wolff: ‘We zijn in de selectiefase direct naar 3 partijen gegaan en met deze 3 partijen de dialoogfase ingegaan. Dit had deels met de planning te maken, maar we wilden ook de kosten in de voorbereidingsfase beperken voor partijen die afvallen. Nu krijgen ze daar wel een vergoeding voor, maar die weegt niet op tegen de inspanning. In de toekomst willen we graag kijken of deze selectie nog sneller kan.’

Op elkaar ingespeeld

Om de aanbesteding te winnen, zette Savera vol in op samenwerking en integraliteit. Quicken: ‘Dat hebben we niet alleen terug laten komen in het samenwerkingsplan, maar ook bij de andere kwaliteitscriteria, zoals het risicobeheersingsplan. Verder helpt het denk ik dat de 3 partijen uit onze combinatie al langer op elkaar ingespeeld zijn. We hebben allemaal ervaring met tunnels. Daarbij zijn de verschillende taken logisch verdeeld. Bij Dura Vermeer ligt de nadruk op bouwkundig en civiel, SPIE richt zich op technische installaties en Dynniq is sterk in softwareontwikkeling. Daar hebben we nog onderaannemers bij gezocht voor onder meer logistiek. Bijvoorbeeld om grote betonelementen te vervoeren.’ Wolff benadrukt graag dat ook de andere gegadigden mooie plannen hebben ingediend. ‘We hebben hierna nog 7 tunnels te gaan, dus het is fijn om te weten dat er meer geschikte partijen zijn. Dat is ook belangrijk voor een gezonde markt.’

Vliegende start

Met de ondertekening van het contract op 23 oktober 2020 is het project uit de startblokken geschoten. Quicken: ‘We zijn na de voorlopige gunning zelf alvast op eigen risico begonnen. Voor de eerste week na gunning hebben we een bouwweek georganiseerd. We zijn met de teams van Rijkswaterstaat en Savera in een open sfeer samengekomen om elkaar beter te leren kennen, de planning door te lopen en in een samenwerkingsconvenant vast te leggen wat wij belangrijk vinden. Daarna hebben we in een managementplan de uitwerkingsfase concreet ingevuld. Dat plan was binnen 2 weken na de gunning al klaar.’ Wolff vult aan: ‘We hebben ervoor gekozen om in het eerste halfjaar samen met de aannemer het uitvoeringscontract verder uit te werken. Ook stellen we dan samen de prijs vast voor de nu nog onzekere delen van de opdracht en maken we afspraken over uitvoeringsrisico’s. Door samen onderzoeken te doen, kunnen we aan de voorkant beter inschatten wat er nodig is en welke risico’s er zijn.’

Planning

Eind april 2021 moet het uitvoeringscontract klaar zijn. Vanaf dan neemt Savera het onderhoud van de Heinenoordtunnel over van de huidige onderhoudsaannemer en gaat de bouwcombinatie aan de slag met ontwerp en ontwikkeling. Wolff: ‘De werkzaamheden in de tunnel zelf vinden in 2023 en 2024 plaats. Dat gebeurt vooral in de nachten en weekenden om de verkeershinder zo veel mogelijk te beperken. In de zomervakantie van 2023 moeten we de tunnel 16 dagen sluiten voor het bouwen van het middentunnelkanaal. Een korte periode, maar met veel impact op het verkeer. Daarom vinden we het belangrijk om daar nu al over te communiceren. In 2024 zijn de nieuwe installaties van de gerenoveerde tunnel klaar. Om ze in gebruik te nemen, sluiten we de tunnel in de zomerperiode van 2024 weer 16 dagen af. Tot slot haalt Savera de oude installaties weg en is dan nog tot 2026 verantwoordelijk voor het onderhoud van de tunnel.’