De wateroverlast in Limburg van 2021 veroorzaakte naast 433 miljoen euro schade ook veel verdriet. Een ingrijpende gebeurtenis om lering uit te trekken. Want hoe gaan we in de toekomst om met een regenwaterhoos van dit formaat? De Beleidstafel wateroverlast en hoogwater doet 21 aanbevelingen volgens het concept van meerlaagsveiligheid.
Meerlaagsveiligheid gaat uit van maatregelen in het gehele stroomgebied, waaronder ook het regionaal watersysteem. De strategie is gebaseerd op meerdere lagen. Oorspronkelijk ging het om de lagen: preventie, ruimtelijke ordening en crisisbeheersing. De aanpak gaat verder uit van uitwisseling tussen alle lagen, een waterrobuuste inrichting, zorg voor vitale en kwetsbare functies en een aanpak voor rampenbeheersing. Het advies van de beleidstafel is om meerlaagsveiligheid bovendien uit te breiden met lagen waarin ‘waterbewustzijn’ en extra ‘herstel’ centraal staat.
Meerlaagsveiligheid optuigen
In het rapport ‘Voorkomen kan niet, voorbereiden wel. Allemaal aan de slag’ staan de aanbevelingen waardoor extreme neerslag in de toekomst nog beter opgevangen kan worden. De 21 aanbevelingen van de Beleidstafel wateroverlast en hoogwater zorgen dat gebieden volgens het concept Meerlaagsveiligheid beter voorbereid zijn op een periode van extreme neerslag. Meerlaagsveiligheid (MLV) is in 2009 in het Nationaal Waterplan geïntroduceerd voor een duurzaam waterveiligheidsbeleid voor overstromingen in het hoofdwatersysteem. Hieraan zijn door de beleidstafel nog de lagen waterbewustzijn en herstel toegevoegd.
Leren van Limburg als rampgebied
De situatie van 2021 in Limburg laat zien hoe extreme neerslag de lokale, regionale en zelfs landelijke schaal kan overstijgen. Extreme neerslag van dit formaat, óf zelfs nog zwaarder, gaan we volgens de weerscenario’s vaker zien in Nederland. De omvang van het buiensysteem in juli 2021 was enorm en veroorzaakte in België, Duitsland en Luxemburg een nog grotere ramp met zelfs sterfgevallen. De Beleidstafel wateroverlast en hoogwater constateert dat de impact nog veel groter had kunnen zijn als dezelfde bui in een vlakker of dichter bebouwd gebied in Nederland was gevallen.
7 speerpunten van de beleidstafel
1. Iedereen waterbewust en zelfredzaam
Door gerichte aanpak voor waterbewustzijn.
2. Sturing op het gehele stroomgebied
Een betere sponswerking van de bodem, meer ruimte voor water en een risicogerichte benadering die samenhangt met de ruimtelijke inrichting en het hoofdwatersysteem.
3. Aanvullende aanpak voor bescherming tegen extreme wateroverlast
Een extreme bui als Limburg 2021 valt altijd buiten een norm, maar met maatregelen kunnen de gevolgen beperkt blijven.
4. Voorbereiden op een crisis
De mogelijke omvang van extreme neerslag wordt meegenomen in crisisbeheersing.
5. Klimaatrobuust herstel van schade
Als er toch schade is, wordt deze klimaatrobuust hersteld.
6. Samenwerking met buurlanden op alle grensoverschrijdende wateren
Water houdt zich niet aan grenzen, daarom wordt ook voor het regionale systeem data-uitwisseling georganiseerd en een gezamenlijke gebiedsvisie gemaakt.
7. Samen slim en integraal uitvoeren en kennis opbouwen
Om tijdig voorbereid te zijn op wat komen gaat
Zelfredzaamheid
Pieter van Ginneken was vanuit Rijkswaterstaat-Zuid-Nederland betrokken bij de onderzoeken naar de ramp in Zuid-Nederland. Hij licht toe: “De crisisorganisatie heeft het hoogwater geëvalueerd en voorstellen gedaan voor verbeteringen op korte termijn. En om lessen te trekken voor heel Nederland heeft de ‘Beleidstafel wateroverlast en hoogwater’ aanbevelingen gedaan om de gevolgen te beperken, bijvoorbeeld door de zelfredzaamheid van inwoners te vergroten. De beleidstafel heeft medio december 2022 het eindrapport opgeleverd. Daarin staat de uitbreiding van het concept van de meerlaagsveiligheid toegelicht.”
Maatschappelijke ontwrichting voorkomen
De afgelopen jaren is door Rijkwaterstaat, waterschappen en gemeenten vanuit de zorgplicht al veel geïnvesteerd om Nederland te beschermen tegen grotere hoeveelheden neerslag. Zo zijn er in heel Nederland piekbergingen aangelegd om regenwater te bufferen, zoals bijvoorbeeld de Driemanspolder bij Zoetermeer. In Limburg liggen ondertussen zelfs 463 waterbuffers. In de steden zijn maatregelen getroffen tegen wateroverlast via bijvoorbeeld afkoppeling van riolering en regenwaterbuffers in de stad. Ook is geïnvesteerd in materiaal om in te zetten bij calamiteiten. Toch constateert de beleidstafel dat meer inzetten op preventie de impact niet kan voorkomen en wijst daarom vooral op het beperken van gevolgen van extreme neerslag om daarmee maatschappelijke ontwrichting te voorkomen. Het concept van meerlaagsveiligheid helpt daarbij.
Klimaatrobuust herstel
Uit de analyse van de Beleidstafel werd duidelijk, dat de kans op extreme neerslag in de toekomst zal toenemen en dat wateroverlast daarom niet te voorkomen is. We kunnen ons wel beter voorbereiden en dat begint met het vergroten van het bewustzijn van de risico’s van wateroverlast bij inwoners en bedrijven. Daarnaast is nog 'klimaatrobuust herstel na een overstroming’ toegevoegd. Dit houdt in dat na het herstel het gebied beter dan voorheen toegerust is voor een nieuwe periode van extreem weer.
Bovenregionale stresstesten
De beleidstafel adviseert de risico’s van extreme buien in kaart te brengen via zogenaamde bovenregionale stresstesten. Daaruit blijkt voor welke gebieden, welke wijken de kans op wateroverlast het grootst is en waar dat gering is. Vervolgens blijkt waar je eventueel extra maatregelen moet nemen of beter niet zou kunnen gaan bouwen. De wateroverlast in Limburg heeft geleerd, dat het onmogelijk is om overlast te voorkomen. Wat wel kan is zorgen dat alles en iedereen goed is voorbereid. Dat waterbewustzijn de basislaag is van de meerlaagsveiligheid.
Meer informatie: Pieter.van.ginneken@rws.nl 06 53 84 41 19
