De leefomgeving van planten en dieren moet volgens Jessica den Outer rechten krijgen die vergelijkbaar zijn met de ‘rechten van de mens’. Graag ziet ze dat mensen in hun eigen omgeving een stem geven aan die rechten van de natuur. Hoe kan milieueffectrapportage daarbij helpen?
Wat zijn rechten van de natuur?
‘Bij rechten van de natuur erken je dat de natuur zelf rechten en belangen heeft, onafhankelijk van het belang dat mensen of bedrijven hebben. Maak je het mogelijk voor voogden om voor de natuur op te staan, dan kun je die bescherming handhaven. Bijvoorbeeld via de rechter, maar veel vaker gaat het om inspraak die daaraan voorafgaat in een dialoog. Natuur wordt nu nog gezien als bezit en met dit concept verandert het in een rechtssubject, in plaats van een object.’
Wat kan milieueffectrapportage doen voor de rechten van de natuur?
‘Rechten van de natuur kan een aanvulling zijn op het instrument mer. Dat zien we ook in Ecuador in de jurisprudentie terug. Ik zou het vooral zien als aanvulling op huidige wet- en regelgeving. Het gaat erom dat natuur een stem aan tafel krijgt en een gelijke status heeft, net als andere belangen. Rechten van de natuur biedt een extra middel bovenop bestaande wet- en regelgeving voor inspraak, toezicht en handhaving.’
Welke mogelijkheden geeft de wet?
‘In de Grondwet staat dat de leefomgeving beschermd moet worden. Dat duidt al op een antropocentrische blik: oftewel het draait om de leefomgeving van de mens, en niet om de rest van de natuur. Er zullen daarom nieuwe ecocentrische wetten opgesteld moeten worden, waarin de rechten van de natuur zelf erkend worden. Dat kan op verschillende manieren, bijvoorbeeld via rechtspersoonlijkheid of algemene erkenning.’
Hoe geef je rechten van de natuur een stem in ruimtelijke planvorming?
‘Je kunt bijvoorbeeld een voogd aanwijzen om de natuur te vertegenwoordigen. Dat hoeft niet per se op een ‘harde’ juridische manier, het is ook een zoekproces dat al gaande is bij particuliere landeigenaren of beheerders. Een mooie stap is dat water- en bodem sturend beleid is. Dat sluit aan op de studie ‘Geef de bodem een stem’ uit 2020 van Rijkswaterstaat. Hierin staat dat rechten voor de bodem op lange termijn een positieve manier kunnen zijn om intrinsieke waarden van natuur te borgen.’
Hoe krijg je dat in Nederland voor het voetlicht?
‘Iedereen kan zich inzetten voor dit onderwerp. Er lopen nationale politieke campagnes, maar ook lokaal gebeurt er veel. Interessant is de motie in de gemeente Eijsden-Margraten om voogden voor natuur aan te kunnen stellen. Met Stichting Rechten van de Natuur brengen we deze steeds groter wordende burgerbeweging in stelling.’
Zijn er internationale ervaringen met rechtspersonen?
‘Ja, een mooi voorbeeld in Nieuw Zeeland is dat een rivier als rechtspersoon voogden kreeg in 2017. De voogdij wordt daar ingevuld door 3 vertegenwoordigers van de overheid en 3 van de Maori’s. Opvallend is dat deze aanpak niet tot rechtszaken leidt. Wel verandert het gesprek erdoor. Voogden van de rivier zeggen: ‘Omdat wij aan tafel zitten hoeven we niet naar de rechter.’
Moet bescherming meer in de wet komen?
‘In Ecuador staan rechten van moeder aarde sinds 2008 in de Grondwet. Dat gaat verder dan technische milieuwetgeving: het gaat onder andere over het recht op de instandhouding en regeneratie van ecologische processen en het recht op herstel.’
Zijn er al voorbeelden in Europa?
‘Ja, Spanje kende eind 2022 rechtspersoonlijkheid toe aan het Natura-2000 gebied Mar Menor. Voogden spreken namens lokale overheden, omwonenden en wetenschappers. Een aanpak die bij ons ook kan. In Ierland, Duitsland, Zweden, Engeland en nog meer Europese landen zijn soortgelijke initiatieven gestart. De Verenigde Naties noemen dit de ‘snelst groeiende juridische beweging van de 21e eeuw’.’
Kan dat ook in Nederland?
‘Momenteel zijn er 2 wetsvoorstellen. Het gaat om rechtspersoonlijkheid voor de Waddenzee en voor rechten voor alle natuur in de Grondwet. Ook zijn er ruim 10 burgerinitiatieven die voor rechten van de natuur strijden. We zien dat het hard nodig is. Natuur en biodiversiteit blijven moeilijk afdwingbaar tegen economische belangen.’
Ben je hoopvol ?
‘Ik put mijn hoop vooral uit burgerbewegingen. Ook vrouwenrechten die nu gewoon zijn, kwamen er niet zonder slag of stoot. De juridische gelijkheid van de natuur volgt ongetwijfeld. Naar het voorbeeld van andere landen kan dit ook in Nederland normaal worden.’
Meer informatie? www.rechtenvandenatuur.org
