Vervoersongelijkheid gaat over vervoersproblemen van kwetsbare mensen. De gemeente Utrecht verkleint deze vorm van ongelijkheid door drempels in het vervoer weg te nemen. De boodschap van Niek Verlaan aan Rijkswaterstaat: ‘Niet iedereen heeft dezelfde mogelijkheden. Als we daar rekening mee houden, kan iedereen mee doen.’ Wat kunnen we leren van de gemeente Utrecht?
Demissionair minister Vivianne Heijnen
“Mobiliteit is zó essentieel in het dagelijks leven. Het is een basisvoorwaarde om mee te kunnen doen in onze samenleving. Het recht op bereikbaarheid hoort een basisrecht te zijn, net zoals iedereen in Nederland recht heeft op bijvoorbeeld onderwijs.”
Bron: Toespraak bij conferentie over bereikbaarheid voor iedereen 06-03-2023
Kijken met de bril van vervoersongelijkheid
Niek Verlaan is beleidsadviseur Gedrag bij de gemeente Utrecht. Hij werkt als een soort bruggenbouwer tussen sociale- en vervoersvraagstukken. Soms door mensen aan een goedkope fiets te helpen, een andere keer door routes naar haltes toegankelijker te maken. Hij merkt dat vervoersongelijkheid steeds hoger op de agenda komt. ‘Pleinen, wegen, fiets- en wandelpaden kunnen we meer met de bril van vervoersongelijkheid bekijken. Hoe zetten we onze middelen verstandig in om kwetsbare mensen te helpen? Daarmee staan we nog maar aan het begin.’
De stad inrichten op drempels
Vervoersongelijkheid is aan de orde bij mensen die weinig geld hebben om te reizen. Maar ook mensen met een lichamelijke of mentale beperking ervaren drempels om zich te verplaatsen. Daardoor lopen zij kansen mis op leren, werken, ontmoeten en om leuke dingen te doen. Niek: ‘Mensen zouden zonder veel moeite naar supermarkt, werk, vrienden of de huisarts moeten kunnen. De meeste mensen lukt dit. Maar voor sommigen geeft dit grote problemen. Denk aan kinderen die naar het speciaal onderwijs gaan en die niet zelfstandig kunnen fietsen. Of mensen in een rolstoel die niet met openbaar vervoer kunnen reizen. Je moet je vervoerssysteem zo inrichten dat iedereen mee kan doen.’
10-minutenstad
In het Utrechtse coalitieakkoord is kansengelijkheid een hoofdthema. ‘We willen beschikbare middelen vooral inzetten voor mensen die dat het hardst nodig hebben. Een ambitie is om ook een 10-minutenstad te worden. Oftewel: alle basisvoorzieningen liggen voor iedereen op 10 minuten lopen of fietsen. Zo verbetert de bereikbaarheid. Gelukkig zijn voorzieningen vaak al dichtbij, en waar dat nog niet zo is, geven we voorrang aan aandachtsbuurten.’
Kansenongelijkheid oplossen
Vervoersongelijkheid wordt ook wel eens gezien als het verschil in kansen tussen stad en platteland. Toch bestaan in Utrecht ook grote verschillen in kansen tussen bevolkingsgroepen. ‘Er zijn 5 drempels die mensen kunnen ervaren: beschikbaarheid, bruikbaarheid, betaalbaarheid, begrijpelijkheid en beleving. We investeren al veel in toegankelijkheid, maar op alle drempels is nog verbetering mogelijk. Zo is deelvervoer nog niet overal beschikbaar, niet voor iedereen te betalen en voor mensen met een beperking nog niet goed bruikbaar.’
Fietslessen en goedkope fietsen aanbieden
De gemeente Utrecht zet veel in op de fiets. Dat is niet voor iedereen vanzelfsprekend, daarom organiseert de gemeente fietslessen en biedt betaalbare fietsen aan, inclusief onderhoud. In de hele stad staan deelfietsen. Van een andere orde is het begrijpelijk maken van vervoer voor mensen die dat ingewikkeld vinden. Daarvoor werkt de gemeente samen met een stichting voor mensen met een verstandelijke beperking. Een oplossing die werkt zijn vervoerscoaches, die samen met mensen oefenen. ‘Toch blijft het moeilijk, want als je niet kunt lezen, hoe weet je dan dat een bus is uitgevallen?,’ zegt Niek.
De rol van participatie
Niek benadrukt hoe belangrijk het is om het oor te luister te leggen bij de groepen waar vervoersongelijkheid speelt. ‘We hebben in Utrecht ‘Panel Meetellen’. Dit is een panel van inwoners in een kwetsbare positie; ze hebben ervaring met schulden, zijn dakloos of hebben een zorgbehoefte. Jaarlijks leggen we hen vragen voor over de problemen en mogelijke oplossingen in de stad. Ook vragen we zorgaanbieders om tips.’ Hij merkt dat sommige oplossingen voor vervoersongelijkheid botsen met de groene ambities. ‘Sommige mensen blijven afhankelijk van benzineauto’s, omdat we niet alle drempels voor het gebruik van fiets of OV kunnen wegnemen.’
Meer informatie: mer-nieuws@rws.nl
