Bij de verbreding A58 bij Oirschot koos Rijkswaterstaat voor een social-design- traject. Een gezonde leefomgeving, met zo min mogelijk overlast van de weg, stond hierin centraal. Het projectteam van toen kijkt terug op de aanpak om ‘beter’ te worden.
Hoe kan de leefomgeving in Oirschot ‘beter’ worden van de plannen voor de wegverbreding A58? Deze vraag was de insteek van InnovA58 voor de weginpassing bij Oirschot. Planstudiemanager Marco Bakermans en adviseur omgeving Inge Peters waren betrokken bij het intensieve traject van social design. Inwoners uit Oirschot dachten in dit traject mee over hun leefomgeving. Marco Bakermans: ‘Bij een wegverbreding in stedelijk gebied zie je vaak het thema gezondheid vertaald in normen en geluidsschermen. Wij hebben bij de inpassing van de weg gezondheid betrokken in de vorm van waarden. Wat vinden omwonenden belangrijk en wat zijn de waarden in het gebied waar ze aan hechten? Vanuit die gedachte kijk je samen wat de nieuwe weg kan toevoegen. Soms praktische zaken, zoals de inrichting van de zone rondom de weg en het wegnemen van lichthinder. Het begint al bij de tracékeuze, waardoor bij Oirschot de wegverbreding niet aan de dorpskant is ingepast, maar aan de andere kant wordt gelegd. Vervolgens zijn we nog een laagje dieper gegaan.’
Issues en drijfveren
Via de provincie kwam er het aanbod om een extern bureau in de arm te nemen voor social design. Dit was een kans om met een andere blik naar de leefomgeving te kijken. Voor Rijkswaterstaat was dit bovendien de input voor de inpassingsvisie, die gebruikelijk is bij planuitwerkingen. Bureau VanBerlo uit Eindhoven trok dit proces. Inge: ‘Als Rijkswaterstaat hebben wij een stap terug gedaan. Zeker in het begin waren wij niet aanwezig bij bewonersbijeenkomsten. Het was hún proces, niet dat van ons. Het ging ook niet over de wegverbreding, maar het ging over Oirschot.’ Het proces begon met een omgevingsanalyse. Wat zijn issues? En hoe zijn problemen ontstaan? Welke drijfveren zijn te herkennen? Van daaruit kozen deelnemers thema’s en bedachten hiervoor positieve frames. Het consequent gebruik van termen uit de sport werd door de deelnemers aangegrepen om in teams aan een gezonde visie te werken.
Crossmotoren
Het uitgangspunt dat de hinder van de weg niet meer mag worden dan het was, riep bij omwonenden in Oirschot veel emotie op. Inge Peters merkte dat mensen aanvankelijk hun situatie beter willen hebben dan het was. ‘Wonen langs de snelweg veroorzaakt nu al hinder, vinden ze, ook als het binnen de normen is. Dat vind ik het grootste dilemma in een omgevingsproces. Saldo nul voor geluid en lucht is in dit verband een lastige term gebleken. Vanaf welk moment verwacht je dan dat de leefomgeving niet mag verslechteren? Doordat je zo ingekaderd bent in je wet- en regelgeving is het voor de initiatiefnemer duidelijk waar hij aan moet voldoen. Maar omwonenden help je daar niet mee. Zij hebben er last van en een scherm garandeert hen niet dat zij er straks minder last van hebben dan nu.’ In Oirschot speelden ook andere hinderfactoren dan de weg. ‘Mensen ondervinden bijvoorbeeld ook last van wegverlichting in hun tuin, een voegovergang of optrekkende motoren. Ook een naastgelegen veld voor crossmotoren en een oefenterrein van Defensie zorgen voor nogal wat herrie.’
Sportteams
Eenheid creëren in het geheel van meedenkende inwonersgroepen bleek lastig. Sport deed het daarin goed als frame, met termen als ‘sportteams’, ‘coachen’ ‘Olympisch’. Uiteindelijk koos VanBerlo voor Team Oirschot deelnemers in twee afzonderlijke bewonersteams en één team van ondernemers. Daarvan was één bewonersteam uitgesproken negatief. Hun deelnemers deden bijvoorbeeld niet mee met het invullen van vragenlijsten over de woonomgeving. Inge: ‘Het draaide in dat team vooral om gal spugen. Niet leuk, maar ook daarvoor was ruimte. De andere twee teams waren constructief en dachten mee over scenario’s. Van de deelnemers in Team Oirschot werd verwacht dat zij zelf de boer op gingen in hun wijk of straatje om informatie op te halen.’ De uitkomsten werden gebundeld in een boekje met ambities en doelen, dat aan de wethouder en onze directeur is gepresenteerd.
Historische kwaliteit
Een opmerkelijke uitkomst was volgens Marco de trots op de historische kwaliteit van Oirschot. ‘Oirschot heeft meer dan 100 rijksmonumenten. Inwoners vinden het belangrijk dat de snelweg niet het historisch beeld verstoord. Ook zien ze graag dat automobilisten hiervan iets meekrijgen, net als van het groene en dorpse karakter. Verder hechten ze als fietsgemeente aan goede verbindingen met het buitengebied en gezellige terrassen op het marktplein. Dat zijn karakteristieken die Oirschot wil behouden en terugzien.’
In het wegontwerp zijn deze inzichten in de waarde van het gebied ook concreet teruggekomen. Belangrijke verbindingen blijven intact. En waar Oirschot eerst open en bloot aan de snelweg lag, zijn nu schermen nodig om de geluidshinder te dempen. ‘Toch blijven prominente monumenten zichtbaar. Ter hoogte van de oude basiliek en het klooster, die de skyline bepalen, wordt het scherm transparant,’ vertelt Marco.
Terugkijkend vinden ze het social design van meerwaarde. ‘Het was niet altijd makkelijk,’ zegt Inge, ‘maar als ik in Oirschot loop en herkend wordt als Rijkswaterstater, voelt dat altijd positief. Het proces heeft veel goed gedaan.’
Meer informatie: Marco.Bakermans@rws.nl 06 52 58 18 27 Inge.peters@rws.nl 06 53 39 57 13
