Nederland is een waterland. Ons land ligt vol met rivieren en meren die we gebruiken voor ons werk en ons plezier. Ook de Noordzee en de Waddenzee die Nederland omringen bieden ons veel plezier en werkgelegenheid. Maar al dat water maakt ons land wel kwetsbaar voor overstromingen. Een groot deel van Nederland ligt onder de zeespiegel. Die zeespiegel stijgt.
De waterkeringen
Waterkeringen beschermen tegen overstromingen. Nederland heeft natuurlijke keringen zoals duinen, maar vooral ook veel aangelegde keringen zoals dijken en de zogeheten kunstwerken: dammen, stuwen, sluizen, gemalen en stormvloedkeringen. Die keringen hebben zorg nodig, ze blijven niet uit zichzelf op orde. In Nederland hebben we een Waterwet. De wet verplicht ons om de keringen eens per twaalf jaar te beoordelen: doen ze nog wat ze moeten doen? Ook moeten we kunnen aantonen dat het beheer en onderhoud tussentijds op orde is. Dit noemen we zorgplicht. Kort gezegd zorgen Rijkswaterstaat en de waterschappen op drie manieren voor de keringen:
- beoordelen (eens in de 12 jaar)
- versterken als dat nodig is
- zorgplicht (gaat altijd door).
Programmamanager Niels Roode : ‘Ik vind dat de beoordeling en de zorgplicht onderdeel moeten worden van het reguliere assetmanagement van Rijkswaterstaat.’
Beoordelen en versterken
Iedere twaalf jaar beoordeelt Rijkswaterstaat de keringen op waterveiligheid. Blijkt dat een of meer onderdelen van de kering niet meer aan de norm voldoen? Dan nemen we maatregelen.
Zorgplicht
De zorgplicht bestaat uit twaalf verschillende activiteiten. Bijvoorbeeld beheer en onderhoud: we controleren of er beschadigingen zijn, repareren deze waar nodig en onderhouden het gras op onze dijken. Maar we zorgen ook voor geldige vergunningen en goed opgeleide medewerkers zoals sluiswachters. Zij moeten weten wat ze moeten doen als het hoogwater wordt. We werken aan calamiteitenmanagement, zodat we een crisis zoals die in Limburg kunnen beheersen.
Landelijke rapportage zorgplicht
Rijkswaterstaat rapporteert over de stand van zaken van de twaalf zorgplichtactiviteiten. Dit is de landelijke rapportage zorgplicht. Doel is tekortkomingen signaleren en verbeteren. De Inspectie Leefomgeving en Transport toetst of Rijkswaterstaat aan de zorgplicht voldoet. De Landelijke rapportage Zorgplicht is daarvoor een belangrijke bron van informatie.
Programma Rijkskeringen: bundelen en coördineren
Bij de zorg voor de keringen is het belangrijk kennis te delen, maar ook dat dingen op tijd gebeuren. Om kennis te bundelen en activiteiten te coördineren, richtte Rijkswaterstaat in 2020 een Programma Rijkskeringen op. Het programmateam heeft de opdracht om er samen met de regio’s voor te zorgen dat:
- De waterkeringen op tijd beoordeeld zijn op waterveiligheid;
- Er verbetermaatregelen worden uitgevoerd als dat nodig is;
- Rijkswaterstaat aan de zorgplicht voldoet.
Overstromingen Limburg
Dat goede waterkeringen van groot belang zijn, werd afgelopen zomer in Limburg duidelijk zichtbaar. De beelden van de overstromingen in juli staan bij veel mensen nog vers in het geheugen. ‘Er was veel schade. Maar dankzij een goed werkend systeem van keringen, stuwen én het project Maaswerken is erger voorkomen’, vertelt voorzitter Landelijke Coördinatiecommissie Overstromingen Bart Vonk. ‘We hielden de weersomstandigheden in Limburg al vanaf het begin van die week in de gaten, maar op déze neerslag had niemand gerekend. De hoeveelheid regen die in Limburg viel, ging ieders verbeeldingskracht te boven.’
De maatregelen hebben goed gewerkt
Rijkswaterstaat is samen met de waterschappen verantwoordelijk voor het watersysteem in de Maas. De afgelopen jaren zijn de dijken versterkt en gaven we de Maas meer ruimte, het zogeheten ‘Programma Maaswerken’. Vonk: ‘We zagen nu het effect van al die maatregelen in de praktijk. Ze hebben goed gewerkt. Dat neemt niet weg dat in Valkenburg enorme ellende is veroorzaakt doordat het bekenstelsel naar de Maas het water niet meer kon verwerken.
In de media werd ook gesproken over een dijkdoorbraak bij Meerssen. In werkelijkheid was het water uit de kleine Geul, dat zich via een duiker een weg zocht.’
Evalueren en leren
‘Dit soort wateroverlast willen we in de toekomst natuurlijk voorkomen. Daarom gaan we uiteraard wel evalueren en onderzoeken of we ons nog beter kunnen wapenen tegen zulke grote hoeveelheden water. We kunnen bijvoorbeeld ons land anders inrichten, zorgen voor een tijdelijke opslag van water, nog meer ruimte geven aan de rivieren en natuurlijk ook de dijken verhogen.’
Waar staan die waterkeringen?
Op onderstaande kaarten zie je de verschillende rijkswaterkeringen. Ze zijn ingedeeld in primair en regionaal.
Wat is het verschil tussen primaire en regionale keringen?
Primaire waterkeringen beschermen tegen water uit de Noordzee, de Waddenzee, de grote rivieren en het IJssel- en Markermeer. Regionale waterkeringen beschermen tegen water uit de vele meren, kleine rivieren en kanalen.
Let op: er zijn meer waterkeringen in Nederland dan op de kaarten te zien is. Deze kaarten laten de rijkskeringen zien: de keringen die Rijkswaterstaat beheert. Andere waterkeringen zijn in beheer bij de waterschappen.
